Raport Zielony Ład. Wielkie krojenie tortu Odbudowy

Partnerzy raportu:

W 2021 r. wchodzimy z potrójnym wyzwaniem: szybkiego zażegnania kryzysu zdrowotno-społecznego, intensywnej odbudowy gospodarczej oraz przygotowania się na podobne zagrożenia w przyszłości. Jakie? Chociażby na wiszące nad nami widmo kryzysu klimatycznego.

– Do 2030 r. będziemy musieli zmniejszyć nasze oddziaływanie na klimat Ziemi o ponad połowę i to w czasie, w którym przyjdzie nam borykać się ze skutkami gospodarczymi największej od stu lat pandemii. Dlatego wymiar klimatyczny stanowi jedną z kluczowych osi Krajowych Planów Odbudowy obecnie przygotowywanych przez wszystkie państwa Unii Europejskiej – twierdzi Maciej Bukowski, prezes Instytutu WiseEuropa. 

Plan upieczenia dwóch pieczeni na jednym ogniu, czyli pokonania kryzysu covidowego inwestycjami, które zapobiegną kryzysowi klimatycznemu, jest swojego rodzaju ucieczką do przodu. Ucieczką, którą najpierw musimy jednak sfinansować. Pomóc mają w tym środki zabezpieczone w ramach strategii – tzw. Europejskiego Zielonego Ładu – ogłoszonej w listopadzie 2019 r. przez przedstawicieli Unii. Łączny budżet dla państw członkowskich na inwestycje w latach 20 XXI w. ma wynieść nawet ponad 100 mld euro. Dla Polski przewidziano aż 8 mld euro z Funduszu Sprawiedliwej Transformacji, a to oznacza, że nasz kraj byłby największym beneficjentem programu i na transformację energetyczną zgarnie aż 20 proc. całej puli.

– Polska w nadchodzących miesiącach i latach będzie potrzebowała przede wszystkim nowych miejsc pracy oraz impulsu dla rozwoju i powstawania przedsiębiorstw, a Zielony Ład jest w stanie zapewnić i jedno, i drugie – mówi Izabela Zygmunt, ekspertka Polskiej Zielonej Sieci ds. polityki klimatycznej. 

Jej zdaniem wiąże się to z jednej strony z ogromną pracą do wykonania, bo realizacja celów Ładu będzie wymagała zbudowania setek tysięcy instalacji OZE, ocieplenia milionów domów, wybudowania setek kilometrów linii kolejowych itp.

– Z drugiej strony Unia Europejska stara się zapewnić adekwatne do skali tego zadania zasoby finansowe: czyli nie tylko bezprecedensowo duży nowy 7-letni budżet wzmocniony o fundusz odbudowy, ale też instrumenty prawne i finansowe, które zapewnią korzystne warunki do inwestowania prywatnych środków w proklimatyczne działania – dodaje ekspertka Polskiej Zielonej Sieci.

Raport Zielony Ład - instrumenty odbudowy europejskiej gospodarki

Zarys planu odbudowy gospodarki europejskiej po kryzysie uzgodniony został podczas lipcowego szczytu Rady Europejskiej. Jak czytamy w raporcie „Rola banków w zielonej odbudowie gospodarki po pandemii COVID-19” przygotowanym przez Instytut WiseEuropa Insight, na poziomie strategicznym mamy do czynienia z trzema kluczowymi źródłami stymulowania wzrostu i rozwoju gospodarczego oraz finansowania odbudowy w UE w najbliższych latach. Ich łączna kwota to ok. 2,3 bln euro przez co budżet ten jest rekordowo wysoki w historii UE. 

Pierwszym z dostępnych instrumentów jest pakiet 540 mld euro przeznaczonych na wzmocnienie sieci zabezpieczenia społecznego dla pracowników i firm. Drugim są Wieloletnie Ramy Finansowe 2021–2027, w ramach których do rozdysponowania będzie łącznie 1,074 mld euro. Trzecim, najważniejszym z perspektywy walki ze skutkami pandemii instrumentem, jest pakiet Next Generation EU (NGEU) opiewający na 750 mld euro. Kluczowym elementem pakietu NGEU jest Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (Recovery and Resilience Facility), który oferuje państwom członkowskim 672,5 mld euro, z czego ponad połowa będzie dostępna w formie pożyczek, a 312,5 mld euro  w formie grantów.

Z tej puli Polska ma mieć do dyspozycji ok. 57 mld euro: 34 mld euro w formie pożyczek i 23 mld euro w formie grantów. Wśród pozostałych źródeł finansowania przewidzianych w ramach NGEU są: ReactEU (47,5 mld euro), Horizon Europe (5 mld euro), Invest EU (5,6 mld euro), Rural Development (7,5 mld euro), 

Just Transition Fund (10 mld euro) oraz RescEU (1,9 mld euro). Co ciekawe, aż 30 proc. wartego 750 mld euro pakietu odbudowy europejskiej gospodarki Next Generation EU ma być pozyskane za pośrednictwem zielonych obligacji. Wartość wyemitowanych zielonych obligacji sięgnie zatem 225 mld euro i będzie w przybliżeniu odpowiadać wszystkim zielonym papierom wartościowym sprzedanym na całym świecie w 2019 r. 

Raport Zielony Ład – jak powinien wyglądać Krajowy Program Odbudowy?

Aby Polska i inne kraje Unii mogły sięgnąć po te pieniądze, konieczne jest opracowanie do 30 kwietnia br. Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO). Projekt jest następnie oceniany przez Komisję Europejską i jeśli ocena będzie pozytywna, zostanie zatwierdzony. 

Co powinno się znaleźć w KPO? Z pewnością środki muszą być wydawane zgodnie z długofalowymi celami rozwojowymi Unii. A to oznacza, że 30 proc. środków NGEU musi pójść na projekty proklimatyczne i zielone, a 20 proc. na związane z cyfryzacją. Co więcej, poszczególne państwa powinny przeznaczyć co najmniej 37 proc. środków z przyznanego Instrumentu Odbudowy na cele klimatyczne, a pozostałe inwestycje powinny być realizowane zgodnie z zasadą „nie szkodzić” wprowadzoną przez Europejską Taksonomię Zrównoważonych Inwestycji. A więc żadna inwestycja realizowana w oparciu o Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności nie będzie mogła stać w sprzeczności z zasadą poszanowania celów środowiskowych.

Raport Zielony Ład - rola banków

Trzeba też dodać, że powodzenie Krajowych Planów Odbudowy zależeć będzie od tego, w jaki sposób działania sektora publicznego (w tym Komisji Europejskiej i rządów krajowych) będą współgrać z aktywnością instytucji finansowych, a zwłaszcza banków komercyjnych. To przecież one będą, na zasadzie pasa transmisyjnego, udostępniały potrzebne na transformację energetyczną środki. 

Finansowanie to powinno być zaoferowane na warunkach lepszych niż środki kredytujące przedsięwzięcia tradycyjne – neutralne lub sprzeczne z celami klimatycznymi. Dodatkowo działania Komisji Europejskiej na polu zielonego finansowania dadzą przykład innym emitentom, takim jak Europejski Bank Inwestycyjny, państwa członkowskie i samorządy lokalne czy komercyjne instytucje finansowe i niefinansowe – wynika ze wspomnianego już raportu „Rola banków w zielonej odbudowie gospodarki po pandemii COVID-19”. Czytamy w nim m.in., że zachętą do finansowania lub refinansowania projektów poprzez emisje zielonych obligacji może być też zapowiedziana przez Europejski Bank Centralny (EBC) gotowość do ich skupowania w ramach prowadzonej przez siebie polityki monetarnej i inwestycyjnej. W szczególności od 1 stycznia 2021 r. banki komercyjne będą mogły przedstawiać zielone obligacje jako zabezpieczenie w EBC, a sam bank deklaruje silne wsparcie dla innowacji w obszarze zrównoważonego finansowania. Z kolei na poziomie Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego analizowana jest obecnie możliwość wprowadzenia większej wrażliwości na ryzyko zielonych aktywów w formie „zielonego czynnika wspierającego”, a więc preferencji dla „zrównoważonych” elementów portfela kredytowego banków komercyjnych. W praktyce wprowadzenie takiego instrumentu oznaczałoby, że banki będą mogły przeznaczać mniej kapitału na zielone kredyty, co powinno obniżać koszt finansowania zielonych inwestycji i przyspieszyć przejście do zrównoważonej, neutralnej dla klimatu gospodarki.