Myśląc o sobie. Czy to wszystko (w pracy) ma sens?

Nowoczesne organizacje, które za cel stawiają sobie dbanie o dobrostan swoich pracowników bardzo często starają się zapewnić im pozytywne emocje (np. pokoje relaksu/rozrywki) i podnosić satysfakcję w pracy ( np. atrakcyjne benefity w systemach cafeteryjnych). Jednak sens pracy wydaje się nie zawsze w organizacjach doceniany. Być może organizacje też po prostu nie do końca wiedzą jak go kształtować.

Na początku warto podkreślić, że z poczuciem sensu związane są dwie fundamentalne zasady:

1. każdy z nas ma wewnętrzną potrzebę sensu niezależnie od obszaru, w którym funkcjonuje

2. gdy nie widzimy w czymś sensu, to natychmiast spada nasza motywacja do podejmowania działań, wykonywania zadań, itp.

Skoro tak, to zarówno z punktu widzenia pracownika jak i organizacji doświadczanie sensu w pracy zawodowej ma kluczowe znaczenie dla efektywnego funkcjonowania w kontekście zawodowym.

W takim razie jak należałoby zdefiniować sens pracy i od czego on może zależeć?

Badania dowiodły, że pracownicy czują sens swojej pracy gdy postrzegają ją jako realizującą jakiś konkretny cel i z jakiegoś powodu istotną, ważną, wartościową. Co jest dla danej osoby ważne, wartościowe, to oczywiście bardzo subiektywna kwestia. Jednak cel można obiektywnie nadawać zadaniom realizowanym w pracy. Człowiek jest tak skonstruowany, że sama świadomość istnienia celu uruchamia intencję do działania. Oczywiście od intencji do wykonania zadania jeszcze daleka droga, ale początek już został zrobiony. Co będzie dalej zależy od tego jak ten cel spostrzegamy. Najbardziej sensowne są cele wykorzystujące nasze ważne kompetencje, które chcemy rozwijać. Stwierdzenie „nie ma sensu” podejmować działania, wysilać i starać pojawia się w głowie w dwóch skrajnych sytuacjach oceny trudności celu. Po pierwsze, gdy cel jest bardzo prosty, łatwy, co do którego mamy przekonanie, że w każdej chwili i bez wysiłku możemy go osiągnąć. Jaki może być więc sens naszych starań, gdy realizując cel niczego nikomu (nawet sobie) nie udowodnimy, nie pokażemy naszej wartości itp.? To sytuacja bez sensu. Po drugie, gdy cel jest niezwykle trudny. Większość osób  wtedy popada w zniechęcenie i frustrację. Pojawia się więc myśl „nie ma sensu nawet próbować, bo i tak się nie uda”. Najlepsze są cele trudne, ale nie przesadnie. Uważny manager przygląda się swoim pracownikom i wie na co mniej więcej ich stać. Może więc zawiesić poprzeczkę celu na tyle wysoko, że stanowi on wyzwanie, ale nie aż tak wysoko, aby cel frustrował. Taki cel jest rozwojowy i powoduje przyjemne podniecenie związane z lekką niepewnością osiągnięcia celu. I to naprawdę ma sens dla większości ludzi. Oczywiście w codziennej pracy realizujemy wiele zadań rutynowych, które wyzwaniami nie są. Zdarzają się też cele niezwykle trudne, które nas bardzo stresują. Jednak najważniejsze, abyśmy od czasu do czasu stanęli przed ekscytującym wyzwaniem. Taka praca będzie miała sens.

Sens w skali mikro i makro, egotyczny i altruistyczny

Sens pracy można też rozważać w dwóch perspektywach, które wspólnie stworzą macierz czterech typów sensu pracy. Są to perspektywy mikro-makro oraz egotyczna-altruistyczna. Pierwsza z nich określa jaki zasięg mają wykonywane działania pracownika. Zasięg mikro oznacza najbliższe otoczenie czyli organizację czy grupę współpracowników, a makro szeroki horyzont np. społeczeństwo czy świat. Druga perspektywa wskazuje na to kto odnosi korzyści z działania podmiotu. Sam pracownik, bo się rozwija (egotyczna) czy inni ludzie (altruistyczna). W tej czteropolowej macierzy mieszczą się odpowiedzi na pytanie „dlaczego moja praca ma sens?”. Ma sens ponieważ:

1. rozwijam się na swoim stanowisku pracy, jestem coraz lepszy wykonując swoje zadania – to perspektywa mikro-egotyczna

2. rozwijam się jako człowiek, przedstawiciel jakiegoś zawodu (np. jestem coraz lepszym lekarzem) – to perspektywa makro-egotyczna

3. swoją pracą przyczyniam się do lepszego działania moich współpracowników, korzyści odnosi moja organizacja – to perspektywa mikro-altruistyczna

4. dzięki mojej pracy ludzie (np. młodzież, obywatele mojego kraju, itp.) są zdrowsi, bezpieczniejsi, szczęśliwsi – to perspektywa makro-altruistyczna

To jasne, że nie każdy zawód daje możliwość odczuwania sensu pracy w perspektywie makro-altruistycznej. Jeśli pracujemy w tzw. zawodach z misją, to rzeczywiście możemy czuć ten rodzaj sensu pracy. Jednak we wszystkich zawodach i miejscach pracy można zadbać o poczucie sensu pracy w pozostałych trzech kategoriach. Kreować poczucie sensu pracy może zarówno organizacja (manager) jak i sam pracownik. Wtedy dzieje się to często z wykorzystaniem samodzielni, autonomicznie podejmowanego procesu przekształcania pracy (job crafting). Psychologicznie umotywowane jest to niechęcią do działania postrzeganego jako bezsensowne. Pracownik ma wiele możliwości aby swoją pracę „usensownić”. Może przekształcać rutynowe czynności, poszukiwać wsparcia u innych czy przeformułować wizerunek pracy we własnej głowie – np. na jedną z czterech wspomnianych wyżej perspektyw sensu.

Jak widać możliwości na odczuwanie sensu pracy jest wiele, a sens pracy to także nasz pracowniczy dobrostan. Dbajmy więc o siebie i szukajmy sensu naszej pracy.

---

dr Agnieszka Czerw, Instytut Prawa Wydział Psychologii i Prawa w Poznaniu, kierownik Zakładu Psychologii Pracy i Organizacji

Psycholog pracy i organizacji. Interesuje się wartością i sensem pracy w życiu człowieka, ich rolą motywacyjną w funkcjonowaniu zawodowym i rozwojem człowieka w kontekście zawodowym. Od kilkunastu lat prowadzi badania nad zagadnieniami funkcjonowania człowieka w pracy w kontekście psychologii pozytywnej – prężnie rozwijającego się obszaru psychologii. Szczególnie interesuje się dobrostanem pracownika. Poszukuje jego uwarunkowań, np. w dopasowaniu do pracy (person-work fit) i do organizacji (person-organization fit), oraz konsekwencji dla pracownika i organizacji. Prowadzi badania nad dobrostanem w organizacji.