Jak się skoncentrować

Podobno często, kiedy nie możemy sobie czegoś przypomnieć, niesłusznie obwiniamy słabą pamięć, podczas gdy w rzeczywistości winna jest słaba koncentracja uwagi.  

Tak się rzeczywiście zdarza.

Jak więc odróżnić kłopoty z pamięcią od kłopotów z koncentracją?

Samemu trudno to zrobić – ocenić, czy np. nie przypominamy sobie słów kolegi, bo nie skupiliśmy się na tym, co mówił, czy może nie jesteśmy w stanie wydobyć tych słów z pamięci, bo pamięć robocza jest obciążona czymś innym. Nawet prowadząc badania naukowe, czasem nie możemy odróżnić tego, co jest związane z pamięcią od tego, co jest związane z uwagą. Tyle że naukowcy słowa „uwaga” rzadko używają. Ono sugeruje, że chodzi o jedną zdolność. Tymczasem są to różne procesy, za które odpowiadają trzy sieci neuronalne.

Czym jest sieć neuronalna?

To system powiązań między komórkami nerwowymi, które regulują daną czynność lub jakiś jej aspekt, np. przetwarzają konkretny rodzaj bodźców. Komórki wchodzące w skład danej sieci nie muszą znajdować się obok siebie. Są ze sobą połączone długimi szlakami istoty białej. Trzy sieci uwagowe to: aktywacyjna, orientacyjna i kontrolno-zarządcza. Ta pierwsza odpowiada za utrzymywanie przez dłuższy czas gotowości do reagowania na bodźce. Z punktu widzenia naszego przetrwania jest więc najważniejsza. Druga sieć – orientacyjna – przetwarza informacje przestrzenne. Pozwala rejestrować nowe bodźce w przestrzeni, kierować tam uwagę i w rezultacie szybciej na nie reagować. Trzecia sieć – neuronalna – odpowiada za najbardziej złożone procesy uwagowe jak selekcja bodźców oraz koordynacja i synchronizacja pozostałych sieci. Dzięki jej pobudzeniu człowiek potrafi elastycznie i nierutynowo zarządzać swoimi zasobami uwagowymi. Co ciekawe pamięć robocza i uwaga korzystają z tych samych sieci.

Czy w chwili urodzin różnimy się od siebie zdolnościami koncentracji uwagi?

Nie wiem, czy ktokolwiek jest w stanie odpowiedzieć na to pytanie pomimo znacznych postępów w badaniach nad noworodkami. Z pewnością rodzimy się z pewnymi predyspozycjami, które są częściowo uwarunkowane genami, a częściowo tym, co dzieje się w okresie prenatalnym. Funkcje sieci wagowych rozwijają się jednak bardzo dynamicznie w wieku rozwojowym pod wpływem środowiska. 

Jak możemy poprawić swoją zdolność koncentracji? Czy warto wykonywać treningi uwagi?

Zależy jakie. Kiedy pracowałem na Oddziale Rehabilitacji Neurologicznej w Instytucie Psychiatrii i Neurologii, trening uwagi był dla nas priorytetem, ale on nie sprowadzał się wcale do wykonywania konkretnych ćwiczeń, z czym się często kojarzy.

No właśnie. Jest dostępnych wiele aplikacji, które zostały stworzone do doskonalenia różnych funkcji poznawczych, w tym także uwagi. 

To prawda, ale często zabierają dużo czasu i przynoszą niewiele efektów. Jeśli chcemy z nich skorzystać, powinniśmy przeczytać, co na ich temat piszą twórcy i jakie mają dowody na to, że ich trening w czymkolwiek pomaga. 

No tak, firma, która wypuściła Lumosity – bardzo znaną aplikację do ćwiczenia mózgu – musiała zapłacić karę za składanie klientom obietnic bez pokrycia.

Tak, to bardzo dobry przykład.

Rozumiem, że lepiej nie mieć wobec takich aplikacji wielkich oczekiwań?

Raczej nie. Natomiast trudno mi wypowiadać się na temat wszystkich treningów, które są dostępne na rynku dla zdrowych osób. Jeśli ktoś chciałby dowiedzieć się, jakie funkcje poznawcze w jaki sposób i w jakim stopniu można ćwiczyć, niech przeczyta książkę „Trening poznawczy”, której autorem jest prof. Edward...