10 trendów ESG na 2023 rok

Inwestorzy, zarządy spółek i przedstawiciele rządów, instytucje finansowe, pracownicy – słowem niemal wszyscy interesariusze znacznie zwiększyli w ostatnich latach oczekiwania dotyczące wdrażania i raportowania w firmach strategii ESG. Przypomnijmy – ten trzyliterowy skrót pochodzi od angielskich słów: environment, social i governance oznaczających: środowisko naturalne, aspekty społeczne biznesu oraz ład korporacyjny. 

Jeszcze do niedawna na pierwszym planie były kwestie związane ze środowiskiem – a więc zmiana klimatu, zachowanie bioróżnorodności czy redukcja śladu węglowego. Jednak pandemia i wojna w Ukrainie sprawiły, że coraz większą wagę przywiązujemy do kwestii społecznych, takich jak różnorodność, sprawiedliwość czy dobrobyt pracowników. Ale rozumiemy je inaczej niż kiedyś. Niespodziewane i nieprzewidywalne wydarzenia ostatnich lat i miesięcy bardzo zaburzyły dotychczasowe tendencje w tej dziedzinie. Jakie trendy zdominują ESG w zbliżającym się roku? 

1. Trend pierwszy: Zrównoważony sposób prowadzenia biznesu

Zacznijmy od pandemii. Z wyzwaniami spowodowanymi przez COVID-19 biznes poradził sobie zaskakująco dobrze. W okresie lawinowo rosnącej liczby chorych i lockdownów, firmy szybko przystosowały się do nowej rzeczywistości, m.in. wykorzystując pracę zdalną. Gdy pandemia znacząco ograniczyła możliwości podróżowania, przedsiębiorstwa szybko przestawiły się na przeprowadzanie spotkań w formie online. Okazało się, że ma to dobroczynny wpływ na środowisko, np. przez znaczące ograniczenie śladu węglowego. Można wręcz pokusić się o stwierdzenie, że zjawisko pandemii poniekąd pozytywnie wpłynęło na aspekty środowiskowe w ramach zrównoważonego rozwoju.

Świadomość takiego stanu rzeczy jest coraz większa. Dlatego trendem w 2023 r. będzie umacnianie pocovidowej tendencji do ekologicznych form pracy i spotkań biznesowych. 

2. Trend drugi: Zazielenienie energii

Także agresja militarna na Ukrainę wpłynęła istotnie na wszystkie elementy ESG. Jednym z bardzo negatywnych skutków wojny stał się niekontrolowany wzrost kosztów surowców i energii, który uderzył zarówno w obywateli, jak i w firmy  oraz całe gospodarki. Ma to oczywiście swój wpływ na środowisko (litera E naszego skrótu). 

Poszczególne firmy reagują na kryzys energetyczne różnie. Niektóre chcą zrobić krok w tył. Przykład? Część banków sygnalizuje możliwość zmian w swojej polityce kredytowej, rozważając możliwość finansowania handlu węglem, przynajmniej na jakiś czas. Węgiel miałby się też stać paliwem przejściowym w transformacji energetycznej.

Na szczęście nie brakuje też głosów, że odpowiedzią na globalne kłopoty energetyczne powinien być rozwój odnawialnych źródeł energii. Trzeba wierzyć, że w 2023 r. trend zazieleniania ekonomii przyspieszy, także nad Wisłą.

3. Trend trzeci: Odbudowa Ukrainy

Wojna w Ukrainie wywarła też ogromny wpływ na aspekty społeczne biznesu i ład korporacyjny (a więc litery S i G). Uciekając przed wojną, miliony ludzi porzuciły swoje domy i prace, wiele osób straciło życie. Wiele firm zaangażowało się w pomoc uchodźcom. Przedsiębiorstwa działające na rynku rosyjskim zostały z kolei zmuszone do szybkiego podjęcia decyzji, co dalej robić z  prowadzonymi tam biznesami.

Na ogół polskie firmy zdały egzamin z przyzwoitości. Wiele przedsiębiorstw zaoferowało pracę i zakwaterowanie ukraińskim, uchodźcom prawie wszystkie firmy działające wcześniej w Rosji opuściły ten rynek. Wiele wskazuje na to, że trend ten się utrzyma także w rozpoczynającym się roku. Jeśli – w co wierzymy – wojna się zakończy, nową tendencją może się stać zaangażowanie w odbudowę Ukrainy. Z badań Polskiego Instytutu Ekonomicznego wynika, że gotowość taką deklaruje aż 38 proc. polskich firm. Są to głównie przedsiębiorstwa związane z produkcją, transportem i budownictwem. 

4. Trend czwarty: Upowszechnienie ESG

W 2023 r. znacznie wzrośnie liczba przedsiębiorstw, które będą zobligowane do wdrożenia strategii zrównoważonego rozwoju lub przygotowania się do obowiązkowego raportowania ESG.

Przypomnijmy – obowiązek raportowania niefinansowego funkcjonuje w Polsce zaledwie od kilku lat i do tej pory dotyczył garstki przedsiębiorstw. Unia Europejska wprowadziła odpowiednią dyrektywę w 2014 r., Polska wdrożyła ją trzy lata później, nowelizując ustawę o rachunkowości. Tym sposobem w 2018 r. pierwsze polskie przedsiębiorstwa zostały zobligowane, aby wraz ze sprawozdaniem finansowym ze swojej działalności, składać również raport dotyczący informacji ESG.

Tymczasem po pięciu latach obowiązywania tych przepisów zwiększy się liczba przedsiębiorstw objętych tym obowiązkiem. Dotychczas nowy obowiązek dotyczył jedynie spółek, które zatrudniały powyżej 500 pracowników i spełniały na koniec roku obrotowego jeden z dwóch warunków finansowych: 85 mln zł sumy bilansowej lub 170 mln zł przychodów. W rezultacie raporty ESG sporządzały banki, ubezpieczyciele, największe spółki giełdowe – w sumie ok. 300 jednostek. 

W 2024 r. raport niefinansowy za 2023 r. będą musiały już złożyć także firmy, które zatrudniają co najmniej 250 osób oraz spełniają jeden z dwóch warunków finansowych: 20 mln euro sumy bilansowej lub 40 mln euro przychodów. Szacunki wskazują, że takich przedsiębiorstw jest w naszym kraju ok. 4 tys.! W kolejnych latach kryteria te będą coraz bardziej rozszerzane, co doprowadzi do sytuacji, w której obowiązek raportowania zrównoważonego rozwoju wcześniej czy później będzie dotyczył każdego polskiego przedsiębiorstwa. 

Warto pamiętać, że trend ten na dobre przyspiesza właśnie w nadchodzącym roku. Dla części firm 2023 r. będzie bowiem pierwszym okresem, za który będą musiały złożyć informacje niefinansowe, dla reszty stanie się ostatnim dzwonkiem, aby na spokojnie przygotować się do wdrażania i raportowania strategii ESG w przyszłości.

5. Trend piąty: Standaryzacja raportów ESG

Raporty z działalności niefinansowej z roku na rok zdobywają ogromną popularność wśród interesariuszy, m.in. potencjalnych inwestorów. Tu pojawia się jednak problem – nie da się bowiem w łatwy sposób porównać raportów ESG różnych firm czy branż. Dlaczego? Bo na razie nie istnieje zestaw uniwersalnych reguł i zasad raportowania. Owszem, funkcjonują wytyczne i zalecenia publikowane przez różnego rodzaju instytucje i organizacje, jednak przedsiębiorstwa mają dużą swobodę sporządzania swoich sprawozdań. Jest tajemnicą poliszynela, że wiele przedsiębiorstw z tej swobody korzysta, by w sprawozdaniu pominąć niekorzystne dla siebie informacje.

Problemem braku spójności i różnic w raportowaniu ESG zajęła się Komisja Europejska, która już w 2021 r. przygotowała projekt dyrektywy o sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju. Zgodnie z propozycjami zawartymi w dyrektywie opracowaniem standardów sprawozdawczości niefinansowej ma się zająć specjalny organ, stosując nadzór publiczny, opracowując i wdrażając odpowiednie procedury  i zasady przejrzystości raportowania.

Już w lutym 2022 r. powstała Rada ds. Sprawozdawczości Zrównoważonego Rozwoju. Celem Rady jest doradzanie Komisji Europejskiej w zakresie unijnych standardów raportowania ESG oraz wprowadzanie nowych standardów i korygowanie istniejących. Także w Polsce widać rosnące zainteresowanie tematem ujednoliconych regulacji w tym zakresie . W  Stowarzyszeniu Księgowych w Polsce, w ramach Rady Naukowej, działa Komisja Analizy Finansowej i Raportowania Niefinansowego. 

Rok 2023 będzie więc niewątpliwie czasem publikacji dotyczących ujednolicenia procedur, zaleceń i wytycznych dotyczących unijnych standardów raportowania. To zdecydowanie dobry kierunek działań, który ułatwi funkcjonowanie firmom objętym obowiązkiem publikowania nowego sprawozdania.

6. Trend szósty: Rozszerzenie ESG na całe łańcuchy dostaw 

Banki, ubezpieczyciele, fundusze inwestycyjne i inne instytucje finansowe zwracają coraz większą uwagę na zielone inwestycje. Nie bez znaczenia jest tu presja ze strony konsumentów. Z badań przeprowadzonych przez międzynarodowy koncern doradczo-audytorski EY wynika, że dla ponad 40 proc. Polaków zrównoważony rozwój jest ważny przy podejmowaniu decyzji zakupowych. 

Jednocześnie wzrasta świadomość, że trzeba się skupić na ESG dotyczącym całego łańcucha dostaw. W przypadku wielu branż większość śladu ESG producenta kryje się głęboko w zachowaniach firm, które na różnych etapach kooperują z finalnym producentem, a nie w wyniku jego bezpośredniej działalności. Istotne jest chociażby to, skąd pochodzą materiały wykorzystane w produkcji, czyje ręce dotykają tych materiałów i jaką drogę pokonują przez świat, aby dotrzeć do miejsca przetwarzania w finalnym zakładzie. Takie podejście bardzo rozszerza faktyczny zakres raportowania. Trend ten w bieżącym roku niewątpliwie znacznie się wzmocni.

7. Trend siódmy: Raporty nadobowiązkowe

Między innymi powyższe przyczyny sprawią, że w 2023 r. można się spodziewać całego wysypu raportów ESG. Coraz częściej będą je bowiem publikowały spółki, które nie mają takiego obowiązku. Dlaczego? Bo coraz wyraźniej widzą one wielki potencjał w prezentowaniu takich informacji interesariuszom.

Początki tego trendu są już widoczne w tej chwili. Mimo braku takiego obowiązku, na publikację swoich raportów ESG zdecydowały się m.in. dwie znane sieci handlowe: Lidl oraz Biedronka. W ich ślady poszedł również McDonald’s, który swój pierwszy raport ESG opublikował dokładnie 30 lat od otwarcia swojej pierwszej restauracji w Polsce.

Przedstawiciele tych firm zgodnie podkreślają, że prezentowanie raportów ESG jest zgodne z oczekiwaniami ich klientów, a z drugiej strony umożliwia samym spółkom przetestowanie strategii zrównoważonego rozwoju. Dzięki temu łatwiej zdiagnozować problemy, które wymagają bardziej intensywnego działania. 

8. Trend ósmy: Wzrost znaczenia literki S

Jak już wspomnieliśmy, w wyniku globalnych przemian, zarówno państwa, jak i firmy zwiększają swe nakłady i działania na rzecz swoich pracowników i lokalnych społeczności. Obrazowo można to ująć szukaniem równowagi między E i S ze skrótu ESG.

Niekiedy obie literki się przenikają. Pod koniec listopada 2022 r. w egipskim kurorcie Szarm el-Szejk zakończyła się konferencja klimatyczna ONZ „COP27”. Najwięcej uwagi poświęcono tam problemowi sprawiedliwości klimatycznej – chociaż bardziej trafną nazwą wydaje się tu niesprawiedliwość klimatyczna. 

Otóż od wielu lat ubogie kraje dotykane są najcięższymi skutkami globalnego ocieplenia spowodowanego w bardzo dużym stopniu przez najbogatsze kraje. Przypominają o tym ostatnie katastrofy ekologiczne: długotrwała susza na Półwyspie Somalijskim czy choćby ogromne powodzie w Pakistanie. To pokazuje, że nawet kwestie klimatyczne nabierają coraz bardziej społecznego charakteru.

Również w Polsce obserwujemy odgórne działania mające na celu wspieranie działań społecznych w ramach szeroko rozumianej strategii ESG. Przykładem jest kampania „Rynek pracy przyjazny rodzinie” realizowana przez Pełnomocnika Rządu ds. Polityki Demograficznej. Zachęca ona, by przedsiębiorstwa w ramach realizowania swoich strategii ESG wspierały rodziny, np. poprzez wprowadzanie elastycznych godzin pracy, organizowanie miejsc opieki nad dziećmi na terenie zakładu pracy czy przyznawanie dodatkowych urlopów macierzyńskich i tacierzyńskich. Nie ma więc wątpliwości, że prospołeczne działania firm w ramach strategii ESG będą jednym z dominujących trendów w 2023 r.

9. Trend dziewiąty: Wzrost znaczenia ESG w strukturze spółek  

Biznes już zrozumiał, że efektywne zarządzanie kwestiami związanymi ze środowiskiem, społeczeństwem i ładem korporacyjnym przynosi mu wymierne korzyści. Przed kierownictwem spółek i ich menedżerami pojawią się więc nowe wyzwania.

Z tego powodu organy spółek (zarządy, rady nadzorcze) będą podejmowały szereg działań mających na celu przystosowanie się do nowej sytuacji i nowych wyzwań. Wystąpi silny trend polegający na zwiększaniu kompetencji organów spółek w dziedzinie ESG poprzez szkolenia czy poszerzanie składu osobowego. Tematyka ta będzie niewątpliwie zajmować coraz ważniejszą pozycję w strukturze firmy. 

10. Trend dziesiąty: Większa różnorodność w organach spółek

Zmienić się też będą musiały same spółki. Mówiąc wprost: nie wystarczy mówić o równości czy różnorodności, trzeba te zasady wprowadzać z życie, także u siebie. Z tego powodu w radach nadzorczych i zarządach nastąpią zmiany zgodne z założeniami strategii ESG, np. dążenie do parytetu płci czy wyrównywania wynagrodzeń menedżerów na podobnych stanowiskach. Presja na to, by we władzach spółek zasiadały kobiety, by walczyć z luką płacową czy wprowadzać programy na rzecz budowy inkluzywnej kultury organizacji będzie w najbliższym roku rosła z miesiąca na miesiąc.