Hiperkapitalizm okazał się niesłychanie kryzysowy

W swojej książce „Prześniona rewolucja” robi pan psychoanalizę polskiemu społeczeństwu. I twierdzi, że jako zbiorowość wyparliśmy swoje ludowe korzenie. Mocno upraszczając – wszystkim nam się wydaje, że się wywodzimy ze szlachty, a zubożeliśmy tylko dlatego, że któryś z naszych przodków przegrał majątek w karty. Ciągle tkwimy w tym wyparciu?

Generalnie tak, choć jestem przekonany, że dokonuje się w tej kwestii ważny zwrot. Od jakiegoś czasu bardzo dowartościowujemy naszą ludową tradycję. Co najmniej część z nas.

Zaczytując się w „Chłopkach” Joanny Kuciel-Frydryszak albo śmiejąc się z serialu Netflixa „1670”, w którym dobrzy są chłopi, a zła szlachta?

To jest nowe zjawisko, w dodatku, moim zdaniem, zmiana jest nieodwracalna. Owszem, wcześniej śmialiśmy się z Zagłoby, jednak jego groteskowość była elementem wspaniałej Sienkiewiczowskiej opowieści o szlacheckiej tradycji, wobec której nasza kultura przyjmowała postawę klęczącą. To, że teraz z tej tradycji możemy już kpić.

Pisząc „Prześnioną rewolucję”, pan tę zmianę zapoczątkował.

Aż tak to nie, należę przecież do dużej konstelacji autorów tego nurtu. Przede mną był np. Jan Sowa i jego „Fantomowe ciało króla”, potem był Adam Leszczyński, Kacper Pobłocki i wiele innych autorów i autorek. Wspomniane przez pana „Chłopki” są o tyle ciekawe, że pokazują, że w indywidualnej chłopskiej genealogii tkwi nasza genealogia społeczna.

Przy okazji zaprowadzając nurt ludowej historii Polski – nomen omen – pod strzechy.

Wielką siłą tej książki jest połączenie nurtu ludowego z kobiecym, co bardzo rozszerza to nasze nowe imaginarium.

Czy to znaczy, że uzyskaliśmy wgląd w naszą zepchniętą do nieświadomości  ludowość?

Wydaje mi się, że jest on nadal niewystarczający. Ludowa historia powinna być punktem wyjścia do znacznie większej epopei emancypacyjnej, która opowie o naszej drodze od zniesienia poddaństwa do momentu ukształtowania się współczesnego społeczeństwa, w którym żyjemy. Byłyby to dzieje ogromnej rewolucji, o której niewiele wiemy. Znalazłem niedawno omówienie badań porównawczych szkieletów Afroamerykanów z połowy XIX w. i chłopów z Europy Wschodniej, głównie z terenów Rzeczypospolitej. Okazało się, że poziom niedożywienia i chorób był u nas wtedy większy niż u niewolników pracujących na plantacji amerykańskiego Południa! Taki był punkt wyjścia. Potem zaś kolejne etapy: walka o ziemię w pierwszych pokoleniach po uwłaszczeniu, industrializacja w Kongresówce, tworzenie się politycznych ruchów masowych, budzenie się świadomości klasowej i narodowej w warstwach ludowych… To wszystko znane jest – mniej lub bardziej – zawodowym historykom, ale zupełnie nie funkcjonuje w powszechnej świadomości polskiego społeczeństwa.

Bo ta opowieść emancypacyjna jest dla nas trudna. Ciężko przyznać, że awans społeczny najpierw załatwili...