Prawny start w startup. Jak zatrudniać pracowników

Innowacyjne pomysły nie rodzą się same. Zawsze stoją za nimi kreatywni i utalentowani ludzie. W startupie to właśnie oni stanowią jeden z najważniejszych czynników, który odpowiada za sukces młodego przedsiębiorstwa i jego nowatorskiego pomysłu. Skromne środki, którymi często startup na początku dysponuje oraz specyfika branży technologicznej czy branży IT sprawiają, że konieczne jest skrupulatne zaplanowanie modelu zatrudniania i angażowania współpracowników w rozwijający się biznes. 

Planując pozyskiwanie nowych osób do współpracy start-up ma możliwość wyboru pomiędzy różnymi rodzajami zatrudnienia, odpowiednio dopasowanymi do zakresu jego działalności biznesowej oraz możliwości finansowych. Poniżej przybliżone zostaną najbardziej popularne rozwiązania wraz ze wskazaniem ich zalet i wad.

Modele zatrudnienia można umownie podzielić na: pracownicze oraz niepracownicze. Pierwsze z nich to stosunki regulowane przepisami Kodeksu pracy, w których stronami są pracownik i pracodawca. Najpowszechniejszym z nich jest oczywiście umowa o pracę. Natomiast niepracownicze modele zatrudnienia to przede wszystkim umowy regulowane przepisami Kodeksu cywilnego, takie jak: umowa zlecenie, umowa o dzieło oraz umowy o świadczenie usług, do których stosuje się przepisy dotyczące umowy zlecenia. W tej grupie znajdzie się również samozatrudnienie.

Szukasz pomysłu na biznes?

Umowa o pracę

Kodeks pracy gwarantuje minimalne warunki, które pracodawca musi zapewnić pracownikowi. Ich zmiana jest dopuszczalna tylko, gdy następuje z korzyścią dla pracownika. Należą do nich m.in.: prawo do płatnego urlopu, obowiązek przestrzegania norm czasu pracy, płatne nadgodziny lub dodatkowy czas wolny w zamian czy określony sposób zawierania i rozwiązywania umowy o pracę. Pracownik wykonuje swoje obowiązki pod kierownictwem pracodawcy, w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym. Jego odpowiedzialność względem pracodawcy jest co do zasady ograniczona. 

Ochrona pracownika przed rozwiązaniem umowy o pracę jest różna w zależności od tego, czy zawarto ją na czas określony czy nieokreślony. W tym drugim przypadku pracodawca musi bowiem wskazać uzasadnienie swojej decyzji w treści oświadczenia o wypowiedzeniu, a w przypadku konfliktu potrafić udowodnić je przed sądem. Przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie, która leży wyłącznie po stronie pracodawcy (np. likwidacja stanowiska pracy, redukcja zatrudnienia) może wiązać się również z koniecznością wypłaty zwolnionemu pracownikowi odprawy.

Co ważne z punktu widzenia start-upu to pracodawca z mocy prawa nabywa autorskie prawa majątkowe do utworów pracownika powstałych w związku z wykonywaniem przez niego obowiązków służbowych. W przypadku modeli zatrudniania niepracowniczego sytuacja wygląda zupełnie inaczej – kwestia przejścia praw autorskich powinna być uregulowana szczegółowo w umowie między stronami.

Poza wynagrodzeniem pracownika pracodawca opłaca m.in. jego obowiązkowe ubezpieczenie emerytalne, rentowe, zdrowotne i wypadkowe, a także składki na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, które znacząco podwyższają koszt jego zatrudniania.

Umowa zlecenie

Umowa zlecenie jest regulowana przez Kodeks cywilny, a jej stronami są zleceniobiorca oraz zleceniodawca. Umowa ta nie gwarantuje przywilejów pracowniczych, o których mowa wyżej i można ją co do zasady wypowiedzieć w każdym czasie. 

Zleceniobiorcom, tak jak pracownikom, przepisy gwarantują natomiast stawkę minimalną – w 2021 roku jest to 18,30 zł brutto za godzinę. Do umowy zlecenia lub rachunku powinna więc być dołączona ewidencja godzin wykonanego zlecenia, aby w razie kontroli zleceniodawca wykazał spełnianie warunku wypłaty minimalnego wynagrodzenia.

Zleceniobiorca objęty jest również obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi, ale od tej zasady obowiązuje kilka wyjątków. Koszt zatrudnienia w tym modelu należy ocenić jednak jako najwyższy w porównaniu z innymi relacjami opartymi na przepisach Kodeksu cywilnego. 

Umowa zlecenie może dotyczyć np. prowadzenia księgowości w spółce albo zarządzania jej social mediami.

Oto najlepsze polskie startupy.

Umowa o dzieło

Stronami umowy o dzieło są wykonawca oraz zamawiający. W odróżnieniu od umowy zlecenia, która zalicza się do tzw. umów starannego działania, opisywana umowa jest umową rezultatu. To znaczy, że w jej wyniku ma powstać skonkretyzowane i określone dzieło, a dopiero jego odbiór bez zastrzeżeń przez zamawiającego świadczyć będzie o prawidłowym wykonaniu umowy. W przypadku umów starannego działania nie ma znaczenia rezultat, a jedynie staranne wykonywanie określonych, powtarzalnych czynności.

Nie obowiązują tu przepisy o minimalnym wynagrodzeniu, nie ma gwarancji pracowniczych, od umowy o dzieło nie odprowadza się również składek na ubezpieczenia społeczne. Fakt zawarcia umowy o dzieło obowiązkowo należy natomiast zaraportować do ZUS. 

Umową o dzieło może być np. wykonanie projektu plakatu czy wykonanie programu komputerowego. Odpowiednia kwalifikacja prawna danej relacji jest w tym przypadku kluczowa – jeżeli pod nazwą dzieła wykonywane będą proste, powtarzalne czynności starannego działania, istnieje wysokie ryzyko zakwestionowania takiej umowy przez odpowiednie organy i naliczenia od niej składek na ubezpieczenia społeczne wraz z odsetkami.

Samozatrudnienie

Współpracę start-up może podjąć także  z osobą, która sama prowadzi działalność gospodarczą, czyli współpraca pomiędzy przedsiębiorcami (B2B). Jeżeli dany przedsiębiorca – osoba fizyczna - świadczy usługi na rzecz start-upu, a sam nie zatrudnia nikogo, to nie tylko w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego, ale również w rozumieniu przepisów o minimalnym wynagrodzeniu jest traktowany jak zleceniobiorca (tzw. samozatrudnienie). Wiąże się to, podobnie jak w przypadku umowy zlecenia, z koniecznością prowadzenia comiesięcznych ewidencji godzin wykonanych usług.

Samozatrudniony sam jednak opłaca swoje składki na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne, nie ma zapewnionych gwarancji pracowniczych i co do zasady ma swobodę w wyborze miejsca i czasu świadczenia usług.

Opcje

Ciekawym pomysłem na przyciągnięcie ekspertów czy drogich, wykwalifikowanych pracowników jest stworzenie dodatkowego systemu motywacyjnego opartego na możliwości nabywania przez nich udziałów lub akcji start-upu na korzystniejszych niż ogólne warunkach w zamian za zaangażowanie.

Co jakiś czas ogłaszane są plany likwidacji umów niepracowniczych lub zapowiedzi zmiany zasad ich wykonywania. Jednak to właśnie elastyczne i odformalizowane modele zatrudniania są najbardziej pożądane wśród młodych, innowacyjnych przedsiębiorstw. Z tego powodu ważne jest, aby być na bieżąco z przepisami, które o nich traktują i z wyprzedzeniem planować zastosowanie najodpowiedniejszych na daną chwilę form współpracy w start-upie.