Od Adidasa po Żabkę. 30 gigantów retail i e-commerce inwestujących w startupy
Globalny krajobraz handlu przechodzi najgłębszą transformację od dziesięcioleci. To już nie jest ewolucja – to rewolucja napędzana przez technologię. Aby przetrwać i wygrać w tym nowym wyścigu, najwięksi światowi i polscy gracze zmienili strategię. Zamiast budować wszystko od zera, ruszyli na strategiczne łowy, inwestując miliony w zwinne i innowacyjne startupy.
Według najnowszego raportu fundacji Startup Poland, sektor handlu i sprzedaży jest drugą najaktywniejszą branżą w Polsce pod względem inwestycji korporacyjnych w startupy, odpowiadając za aż 20% wszystkich transakcji CVC. To dowód, że walka o przyszłość klienta toczy się na polach sztucznej inteligencji, q-commerce, zrównoważonego rozwoju i przełomowego retailtechu.
Nasz artykuł to pierwsze w Polsce kompendium wiedzy na ten temat (które z chęcią będziemy uzupełniać). Zebraliśmy i przeanalizowaliśmy ponad 30 kluczowych graczy, tworząc mapę, która pokazuje, kto, jak i dlaczego inwestuje w przyszłość handlu.
1. Żabka
Grupa Żabka poszukuje innowacyjnych rozwiązań, których wdrożenie ma na celu przyspieszenie rozwoju ekosystemu convenience. Robi to poprzez Venture Studio, którego zadaniem jest wyszukiwanie i przyciąganie do organizacji nowoczesnych rozwiązań. Przedsięwzięcia są wybierane w zależności od bieżących potrzeb biznesowych, z uwzględnieniem najbardziej istotnych trendów, które stymulują rozwój branży retail nie tylko w Polsce, ale i na świecie.
Nazwa inicjatywy:
Żabka Future Lab, Startup Impact Program, Foodtech Lab
Czego szukają:
Innowacji w obszarach:
Quick commerce (q-commerce): Nowe modele szybkiej dostawy.
Foodtech: Nowe produkty spożywcze, alternatywy dla mięsa, zrównoważona żywność.
Retailtech: Technologie do sklepów fizycznych (automatyzacja, analityka, obsługa klienta).
Logistyka i zarządzanie łańcuchem dostaw.
Zrównoważony rozwój (sustainability): Redukcja marnowania żywności, ekologiczne opakowania.
Jak działają:
Inwestują kapitałowo, ale przede wszystkim oferują możliwość pilotażowego wdrożenia (PoC - Proof of Concept) w swojej ogromnej sieci sklepów, co dla startupu jest szansą na przetestowanie produktu na masową skalę.
Przykłady współpracy:
Mięsna Paczka – startup działający w modelu e-commerce z ekologicznym mięsem.
Lite e-Commerce – własny startup stworzony przez Żabka Group, skupiający się na rozwoju q-commerce.
Maczfit – Żabka przejęła także Maczfit, jednego z liderów rynku cateringu dietetycznego w Polsce.
Hempeat, Epicer, Res Solution – uczestnicy programów akceleracyjnych Żabki.
2. Biedronka
Biedronka współpracuje ze startupami i środowiskiem akademickim, koncentrując się na wdrażaniu innowacji technologicznych, rozwiązań HR Tech oraz projektów proekologicznych. Sieć tworzy przestrzeń do testowania nowych technologii i produktów, m.in. poprzez inicjatywy takie jak Biedronka Lab, programy dla studentów oraz współpracę ze startupami technologicznymi i społecznymi.
Czego szukają:
HR Tech: Technologie wspierające rekrutację i rozwój pracowników.
Foodtech i sustainability: Innowacje przeciwdziałające marnowaniu żywności i wspierające zrównoważony rozwój.
Retailtech i logistyczne IoT: Rozwiązania zwiększające efektywność łańcucha dostaw i jakości obsługi.
Innowacje produktowe: Nowe receptury i produkty spożywcze opracowywane we współpracy z uczelniami.
Jak działają:
Biedronka współpracuje z firmami technologicznymi, uczelniami i startupami, oferując pilotaże w sklepach i centrach dystrybucyjnych oraz finansowe i organizacyjne wsparcie rozwoju pomysłów. Sieć angażuje również młode talenty w tworzenie rozwiązań dla branży retail poprzez konkursy i inicjatywy edukacyjne.
Wdrożenia technologiczne:
Staffly (HR Tech): Polski startup wspiera Biedronkę w procesach rekrutacyjnych, integrując testy psychometryczne z systemem SAP SuccessFactors w celu skrócenia czasu rekrutacji i ograniczenia rotacji pracowników.
ELCAR (IoT): Innowacyjny system beaconów Bluetooth wdrożony w centrach dystrybucyjnych do monitorowania procesów logistycznych i poprawy świeżości produktów.
BIEK (Q-commerce): Rozwój usług ekspresowych dostaw w ramach projektu kurierskiego o potencjale rynkowym 1 mld zł.
Innowacje produktowe i badania:
Biedronka Lab: Projekt realizowany z SGGW, skupiający się na tworzeniu nowych produktów spożywczych oraz ulepszaniu istniejących receptur zgodnie z trendami żywieniowymi.
Too Good To Go: Partnerstwo na rzecz ograniczenia marnowania żywności – do 2024 r. sieć uratowała ponad 1,5 mln Paczek Niespodzianek (produkty o krótkiej przydatności do spożycia), generując oszczędności konsumenckie przekraczające 38 mln zł.
Współpraca z młodymi talentami:
Young Talents 4 Biedronka: Ogólnopolski konkurs dla studentów organizowany z fundacją Our Future Foundation, nagradzający innowacyjne pomysły w obszarach IT, logistyki, e-commerce i obsługi klienta (nagrody do 50 000 zł).
3. InPost
InPost, działający na rynku logistycznym dla e-commerce w Polsce, choć nie jest siecią handlową, jest kluczowym partnerem dla całego sektora i aktywnie poszukuje innowacji.
Czego szukają:
Automatyzacja logistyki (robotyka, drony dostawcze).
Oprogramowanie do zarządzania dostawami (last-mile delivery).
Rozwiązania ekologiczne (elektromobilność, opakowania wielorazowe).
Jak działają:
Przejmuje firmy lub inwestuje w technologie, które mogą zoptymalizować sieć Paczkomatów i usługi kurierskie.
Przykłady współpracy:
Bloq.it: Inwestycja strategiczna związana z nabyciem mniejszościowych udziałów w tej portugalskiej firmie. W ramach umowy, InPost wdroży ponad 20 tys. automatów paczkowych typu NEXT na rynkach europejskich.
Migam: Połączenie sił w celu zapewnienia klientom niesłyszącym dostępu do tłumacza migowego online w placówkach InPost. Migam to startup specjalizujący się w technologiach wspierających osoby niesłyszące. Efektem tego porozumienia są usługi tłumaczenia online na polski język migowy (PJM) dla klientów InPostu. Dzięki temu osoby Głuche otrzymają natychmiastowe wsparcie w kontaktach z obsługą klienta InPostu.
4. Allegro
Największa polska platforma e-commerce również aktywnie inwestuje w startupy lub współpracuje z tymi, które mogą wzmocnić jej ekosystem.
Czego szukają:
Firm, które usprawniają lub rozszerzają doświadczenie zakupowe online:
Logistyka i fulfillment (nowe formy dostawy, automatyzacja magazynów).
Fintech: Rozwiązania płatnicze, modele "kup teraz, zapłać później".
Narzędzia dla sprzedawców (automatyzacja, analityka sprzedaży).
AI w e-commerce (personalizacja, rekomendacje).
Jak działają:
Dokonują inwestycji kapitałowych w startupy, które mogą zostać zintegrowane z platformą Allegro lub wesprzeć jej rozwój technologiczny.
Przykłady współpracy:
Brainly – 2016 r. właściciel Allegro zainwestował 15 mln dolarów w polski startup Brainly, który poprzez swoją platformę wspiera naukę i odrabianie lekcji.
Plenti – w 2021 r. założyciele Allegro zainwestowali w polski startup Plenti, który oferuje sprzęt elektroniczny w formie krótkoterminowego najmu.
5. LPP (Reserved, Cropp, Sinsay, House i Mohito)
Polski gigant odzieżowy LPP koncentruje się na budowaniu innowacji i rozwoju technologicznego w ramach własnych struktur (Silky Coders), ale współpracuje także ze startupami.
Czego szukają:
Firma nie podaje, jakich projektów konkretnie szuka, ale wprowadziła wewnątrz organizacji własne rozwiązania:
HR Quick Peek 2.0 – projekt kadrowo-płacowy
Algorytmy sztucznej inteligencji do optymalizacji ścieżek kompletacji zamówień w magazynie e-commerce
Automatyzacja i robotyzacja magazynów
Jak działają:
Współpracują ze startupami w modelach pilotażowych, często oferując dostęp do swoich zasobów i kanałów sprzedaży w celu testowania nowych rozwiązań.
Przykłady współpracy:
Use Waste – od 2022 r. LPP współpracuje z polskim startupem Use Waste nad opracowaniem innowacyjnych technologii chemicznego recyklingu odzieży poliestrowej. Początkowo projekt koncentrował się na stworzeniu technologii produkcji przędzy z odpadów tekstylnych, a od maja 2024 roku współpraca została rozszerzona o badania nad recyklingiem mieszanek materiałowych. Celem wspólnych działań jest opracowanie skalowalnej technologii „textile-to-textile”, umożliwiającej przetwarzanie zużytej odzieży w nową, pełnowartościową przędzę. Na realizację projektu LPP przeznaczyło do końca 2023 r. milion złotych.
6. Maspex
Grupa Maspex, jeden z liderów rynku rolno-spożywczego w Europie Środkowo-Wschodniej, od lat aktywnie kooperuje ze startupami na różnych płaszczyznach. Ich działania koncentrują się na wspieraniu wewnętrznej działalności oraz na realizacji innowacyjnych projektów badawczo-rozwojowych, często współfinansowanych ze środków zewnętrznych, takich jak fundusze strukturalne UE, Komisja Europejska (w ramach konsorcjum EIT Food) czy programy PARP (Scale-up, Poland Prize). Maspex angażuje się w poszukiwanie i rozwój rozwiązań, które mogą realnie usprawnić ich potężną machinę produkcyjną, logistyczną i marketingową.
Czego szukają:
Rozwiązań i innowacji w szeroko zdefiniowanych obszarach, obejmujących praktycznie cały łańcuch wartości sektora rolno-spożywczego:
Innowacje w rolnictwie: Nowe technologie i metody w produkcji rolnej.
Innowacje w składnikach żywności: Nowe surowce, zamienniki, żywność funkcjonalna.
Nowe produkty spożywcze i technologie ich wytwarzania.
Digitalizacja i optymalizacja procesów: Narzędzia zwiększające wydajność produkcji, logistyki, zarządzania danymi.
Gospodarka cyrkularna i zrównoważony rozwój: Zagospodarowanie odpadów, ścieków, rozwiązania redukujące ślad węglowy.
Jak działają:
Maspex nie posiada ściśle zdefiniowanego budżetu CVC, ale stawia na elastyczne podejście, w zależności od dojrzałości i potencjału rozwiązania startupu. Preferują model współpracy, w którym startupy otrzymują:
Dofinansowanie do akceleracji w ramach programów partnerskich (PARP, EIT Food).
Dostęp do zasobów i wsparcia Grupy Maspex w realizacji innowacyjnych projektów.
Możliwość pilotażowego wdrożenia (PoC) przetestowanych rozwiązań w realnym środowisku operacyjnym dużej firmy.
Współpracę biznesową i B+R, często z lewarowaniem środków zewnętrznych w przypadku rozwiązań we wczesnej fazie rozwoju.
Maspex dociera do startupów poprzez partnerów (akceleratory, fundusze venture), jako członek-współzałożyciel EIT Food, a także poprzez samodzielne śledzenie rynku i bezpośredni kontakt ze startupami.
Przykłady współpracy:
LeanCode – w zakresie aplikacji ContentBox.
EcoTech System – w zakresie recyklomatu połączonego z maszyną vendingową.
POSme – w zakresie aplikacji POSme.
GiBioLab – w zakresie optymalizatora planogramów.
SoftArchitect – w zakresie programu ScanBag.
7. Circle K
Alimentation Couche-Tard, spółka-matka Circle K, rozwija swoją strategię innowacji poprzez Circle K Venture Fund – fundusz inwestycyjny ukierunkowany na startupy, które “redefiniują pojęcie wygody i mobilności”.
Fundusz dysponuje kapitałem 100 mln dol. przeznaczonych na inwestycje w nowe technologie i rozwiązania.
Czego szukają:
Startupów rozwijających technologie i platformy, które:
Ulepszają doświadczenie klienta (digital customer experience).
Zwiększają efektywność operacyjną.
Wspierają rozwój w obszarach dostaw i dystrybucji (delivery & distribution).
Jak działają:
Fundusz współpracuje z partnerami inwestycyjnymi, wspólnie testując produkty startupów w środowisku rzeczywistym (online i offline, w wielu krajach). W ten sposób analizują wpływ innowacji na doświadczenie klienta i pracownika oraz na wyniki biznesowe. Dzięki temu mogą skalować rozwiązania, które przynoszą wymierne korzyści obu stronom.
Przykłady inwestycji:
Food Rocket –15-minutowa dostawa zakupów spożywczych, partner Circle K w rozwijaniu e-commerce.
Farmstead – amerykańska firma dostarczająca produkty spożywcze.
Jackpocket – aplikacja umożliwiająca zakup oficjalnych losów na loterie stanowe.
Pensa Systems – startup wykorzystujący AI i wizję komputerową do analityki w sklepach.
Car IQ – technologia płatności dla samochodów połączonych z siecią.
Geek+ – dostawca robotów do automatyzacji magazynów i zarządzania zapasami.
8. Lidl
Lidl, należący do niemieckiej Schwarz Group, inwestuje w startupy poprzez różnorodne inicjatywy wspierające rozwój innowacji w obszarach zrównoważonej żywności, technologii detalicznej i sztucznej inteligencji. Firma łączy ekspozycję rynkową młodych marek z inwestycjami kapitałowymi w nowoczesne rozwiązania technologiczne, które mogą kształtować przyszłość handlu detalicznego.
Czego szukają:
Foodtech: Zrównoważona żywność, produkty roślinne, alternatywy białka.
Retailtech: Technologie sklepowe, analityka danych, automatyzacja i digitalizacja handlu.
AI i deeptech: Duże modele językowe (LLM), narzędzia analizy danych i personalizacji zakupów.
Sustainability: Rozwiązania redukujące ślad węglowy i wspierające gospodarkę obiegu zamkniętego.
Jak działają:
Poprzez inicjatywy takie jak Future Goods (we współpracy z StartLife), Lidl umożliwia startupom zrównoważonej żywności testowanie swoich produktów w środowisku detalicznym. Jako partner Retailtech Hub, Lidl współpracuje z firmami technologicznymi nad pilotażami w sklepach i centrach logistycznych. Grupa prowadzi także program Kick Start w Irlandii, pomagający lokalnym producentom żywności w skalowaniu sprzedaży i wejściu do sieci Lidl.
Przykłady współpracy i inwestycji:
Aleph Alpha (2023) – startup AI opracowujący duże modele językowe i rozwiązania dla korporacyjnych wdrożeń AI.
Future Goods (od 2022) – program testujący produkty foodtech w sklepach Lidl we współpracy z StartLife.
Retailtech Hub (od 2017) – akcelerator technologii detalicznych łączący startupy z partnerami branżowymi.
Kick Start (Irlandia) – program wspierający lokalne startupy spożywcze w wejściu na rynek detaliczny.
Kipster (UK) – partnerstwo z farmą jaj kurzych działającą w modelu zrównoważonym.
→ Przypominamy, że w sklepach Lidl możecie kupić magazyn My Company Polska.
9. Rossmann
Niemiecka sieć z branży drogerii, obecna w kilku krajach europejskich, z bardzo silną pozycją w Polsce. Chociaż nie posiada dedykowanego funduszu CVC, aktywnie poszukuje i wdraża innowacje poprzez strategiczne partnerstwa technologiczne i dział rozwoju cyfrowego. Rossmann był partnerem programu akceleracyjnego StartSmart CEE Spring 2024.
Czego szukają:
Startupów z obszarów, które mogą usprawnić ich działalność operacyjną i doświadczenia klientów, zarówno w sklepach stacjonarnych, jak i online:
Retailtech: Technologie poprawiające zarządzanie sklepami (np. RFID do optymalizacji łańcucha dostaw, analityka w sklepie, rozwiązania self-checkout).
E-commerce i Mobile: Innowacje w platformie online i aplikacji mobilnej (np. personalizacja oferty, nowe funkcjonalności dla użytkowników, usprawnienia w procesie zakupowym).
Logistyka i zarządzanie łańcuchem dostaw: Rozwiązania zwiększające efektywność magazynów i transportu (np. automatyzacja, robotyka, optymalizacja ostatniej mili).
Customer Experience (CX): Narzędzia do personalizacji obsługi klienta i budowania lojalności.
Martech: Technologie wspierające marketing i komunikację z klientami.
Jak działają:
Rossmann stawia na strategiczne partnerstwa technologiczne i wdrożenia pilotażowe (PoC). Zamiast inwestować kapitałowo, preferują współpracę, gdzie startup dostarcza sprawdzone rozwiązania, które są testowane w realnym środowisku. Skuteczne pilotaże często prowadzą do długoterminowej współpracy komercyjnej i skalowania rozwiązań w całej sieci. Polskie startupy z przełomowymi rozwiązaniami mają szansę na dostęp do dużej, stabilnej platformy do testowania i wdrażania swoich technologii.
Przykłady współpracy:
ISS RFID (2019 r.): Gdyński startup technologiczny, ISS RFID, wdrożył w magazynach firmy Rossmann w Łodzi system radiowej identyfikacji ładunku (RFID). To rozwiązanie stało się kluczowym elementem wspierającym automatyzację nowego magazynu, znacząco redukując czasochłonność i minimalizując błędy podczas załadunku. Wdrożenie trwało 12 miesięcy i pozwoliło na usprawnienie zarządzania gospodarką środków transportowych, co jest doskonałym przykładem partnerstwa operacyjnego.
10. Vinted
Litewska platforma Vinted (osiągnęła status jednorożca w 2019r.), znana z handlu odzieżą z drugiej ręki, powołała w tym roku fundusz inwestycyjny Vinted Ventures, który ma przyspieszyć rozwój startupów działających w obszarze re-commerce i gospodarki o obiegu zamkniętym. Fundusz planuje inwestycje na poziomie od 0,5 do 10 mln euro w spółki znajdujące się na etapie finansowania od serii A do C, koncentrując się na rozwiązaniach, które promują ponowne wykorzystanie produktów i zrównoważoną konsumpcję.
Czego szukają:
Startupów z obszaru re-commerce (handel produktami używanymi i odnowionymi).
Rozwiązań wspierających gospodarkę cyrkularną i ograniczających marnotrawstwo.
Innowacji w zakresie logistyki, płatności i technologii e-commerce.
Jak działają:
Oprócz finansowania, startupy objęte wsparciem Vinted Ventures uzyskują dostęp do ekspertów Grupy Vinted, zasobów technologicznych i wiedzy w zakresie skalowania biznesu oraz zarządzania złożonymi procesami operacyjnymi. Fundusz działa jako inwestor-operator, wspierając spółki nie tylko kapitałowo, ale też strategicznie.
11. Netto
Duńska Grupa Salling, właściciel sieci Netto, uruchomiła w tym roku fundusz inwestycyjny Salling Seeds o wartości 285 mln zł (67 mln euro). Nowa inicjatywa ma wspierać startupy i scale-upy rozwijające technologie, które mogą zmienić przyszłość handlu detalicznego. Dla polskich przedsiębiorców to szansa na zdobycie kapitału oraz partnera z jedną z największych sieci detalicznych w Europie.
Czego szukają:
Technologie dla handlu: Rozwiązania wspierające logistykę, zarządzanie zapasami, operacje sklepowe i e-commerce.
Cyfrowe doświadczenia klienta: Aplikacje, systemy lojalnościowe, personalizacja oferty i nowe kanały interakcji.
Zrównoważony rozwój: Innowacje redukujące marnowanie żywności, ekologiczne opakowania, rozwiązania cyrkularne.
Nowe trendy konsumenckie: Projekty odpowiadające na zmieniające się nawyki zakupowe i potrzeby klientów.
Jak działają:
Fundusz Salling Seeds powstał w ramach nowej strategii Aspire28 na lata 2025–2028, obejmującej inwestycje o wartości 7,5 mld zł, m.in. rozwój sieci Netto w Polsce do 1000 sklepów. Działa w modelu evergreen, co oznacza brak sztywnego horyzontu czasowego na wyjście z inwestycji – skupia się na budowaniu długoterminowej wartości i partnerstw strategicznych.
Całkowity budżet: 500 mln koron duńskich (ok. 285 mln zł).
Pojedyncze inwestycje: od 0,7 do 2,7 mln euro, z możliwością większych rund lub mniejszych inwestycji na wczesnym etapie rozwoju.
Dostęp do rynku: Możliwość testowania i wdrażania rozwiązań w sieci ponad 2100 sklepów w sześciu krajach.
Know-how i eksperci: Wsparcie zespołu 70 000 pracowników Grupy Salling w zakresie logistyki, marketingu i sprzedaży.
Szybkość wdrożenia: Pilotaże w realnym środowisku detalicznym z możliwością szybkiej komercjalizacji.
Obecny etap:
Fundusz Salling Seeds został ogłoszony w sierpniu 2025 r., a jego nabór dla startupów trwa. Grupa nie podała jeszcze informacji o pierwszych zrealizowanych inwestycjach.
12. Carrefour
Grupa Carrefour, we współpracy z europejskim funduszem venture capital daphni, uruchomiła w 2022 r. fundusz inwestycyjny Dastore.
Czego szukają:
E-commerce i retailtech: Nowe modele handlu cyfrowego, narzędzia analityczne i systemy personalizacji oferty.
Logistyka i łańcuch dostaw: Technologie zwiększające efektywność operacyjną i zrównoważony transport.
Food for good: Rozwiązania ograniczające marnowanie żywności i wspierające gospodarkę obiegu zamkniętego.
Fintech dla handlu: Usługi finansowe i płatnicze dostosowane do sektora retail.
Startupy otrzymują nie tylko kapitał, lecz także dostęp do klientów, rynków międzynarodowych, danych oraz know-how ekspertów obu organizacji.
Zakres inwestycji:
Wartość funduszu: 80 mln euro.
Rodzaj udziału: Mniejszościowe inwestycje w startupy we wczesnej fazie rozwoju.
Zasięg: rynki międzynarodowe.
Przykłady współpracy:
Fundacja Carrefour zainwestowała między innymi w takie polskie startupy:
Food Jack – startup z branży foodtech, opracowujący roślinne alternatywy mięsa.
KuMin.Sys – firma technologiczna, tworząca systemy wspierające zarządzanie gastronomią i redukcję strat żywności.
Nielone – marka roślinnych produktów spożywczych, rozwijająca alternatywy dla mięsa i nabiału.
Yoush – startup foodtech, oferujący pełnowartościowe posiłki w formie napojów i batonów.
Startupy te otrzymały łącznie 100 tys. euro w ramach programu grantowego Fundacji Carrefour, realizowanego z Fundacją Inkubator Technologiczny i akceleratorem foodtech.ac.
Inicjatywa Impactful Leaders
Ale to nie wszystko. Międzynarodowa Fundacja Carrefour sfinansowała program Impactful Leaders, którego celem jest edukacja żywieniowa, wspieranie bezpieczeństwa żywnościowego oraz rozwój przedsiębiorczości społecznej wśród młodzieży.
W 2024 r. do programu zaproszono młodych ludzi z Mazowsza, którzy w ramach hackathonu (design sprintu) pracowali nad pomysłami na startupy o pozytywnym wpływie społecznym i środowiskowym.
Zwycięzcy programu Impactful Leaders 2024:
Supptrail – platforma z branży supply chain tech, służąca do zarządzania zrównoważonymi łańcuchami dostaw w przemyśle odzieżowym (działa).
INTU Circularity – marka fashiontech, promująca gospodarkę cyrkularną poprzez odzyskiwanie niesprzedanych kolekcji i ponowne wykorzystanie tekstyliów (działa).
Misja Uważność – projekt edtech, wprowadzający praktyki uważności i dobrostanu do szkół poprzez warsztaty i lekcje online.
BioCommunity (wyróżnienie Jury) – inicjatywa z branży cleantech, wspierająca powstawanie spółdzielni energetycznych i biogazowni rolniczych (działa pod nazwą Inicjatywa Społeczna Energetyka).
13. IKEA
Grupa Ingka, właściciel większości sklepów IKEA na świecie, prowadzi swoje działania inwestycyjne poprzez jednostkę Ingka Investments. Celem tych inwestycji jest wspieranie transformacji IKEA w kierunku bardziej zrównoważonej i odpornej organizacji, a także przyspieszenie realizacji celów klimatycznych marki.
Czego szukają:
W kontekście startupów Grupa Ingka, patrzy na:
Zrównoważony rozwój i gospodarka obiegu zamkniętego: technologie wspierające recykling, ponowne wykorzystanie materiałów oraz ograniczanie śladu węglowego.
Technologie cyfrowe i logistyka: rozwiązania AI, AR oraz automatyzacja – rozwiązania, które zwiększają efektywność operacyjną i poprawiają doświadczenie klienta.
Przykłady współpracy:
Logistyka i dostawy:
Locus – startup wykorzystujący sztuczną inteligencję do optymalizacji tras dostaw i zarządzania logistyką.
Urb-it – firma świadcząca zrównoważone usługi dostaw ostatniej mili, z wykorzystaniem ekologicznych środków transportu.
Dom i design:
Livspace – indyjska platforma do projektowania i aranżacji wnętrz online.
Geomagical Labs – startup rozwijający technologię rozszerzonej rzeczywistości (AR) do wizualizacji mebli i wnętrz.
Gospodarka obiegu zamkniętego i zrównoważony rozwój:
Re-mall – chiński startup zajmujący się recyklingiem tworzyw sztucznych.
Morssinkhof Rymoplast – europejska firma recyklingowa przetwarzająca plastik na nowe surowce.
Next Generation Group – producent technologii i urządzeń do recyklingu tworzyw sztucznych.
Vanguard Renewables – spółka przetwarzająca odpady żywnościowe na biogaz odnawialny.
Energia i materiały:
GREEN14 – firma opracowująca zrównoważoną metodę produkcji krzemu przy użyciu technologii plazmy wodorowej.
Inne inwestycje:
Optoro – startup specjalizujący się w logistyce zwrotów (reverse logistics).
Ori – firma z branży robotyki, tworząca rozwiązania dla małych przestrzeni mieszkalnych.
14. H&M
Grupa H&M aktywnie poszukuje innowacyjnych rozwiązań, które przyspieszają transformację branży modowej w kierunku zrównoważonego rozwoju i gospodarki o obiegu zamkniętym. Robi to poprzez swoje ramię inwestycyjne H&M Group Ventures (dawniej H&M CO:LAB), którego zadaniem jest wyszukiwanie i wspieranie startupów oraz partnerów technologicznych, tworzących przyszłość mody – bardziej odpowiedzialnej, cyfrowej i opartej na nowych materiałach.
Czego szukają:
Innowacji w obszarach:
Zrównoważone materiały: Biopochodne i biodegradowalne tkaniny, alternatywy dla poliestru i bawełny.
Recykling i obieg zamknięty: Technologie odzyskiwania surowców i ponownego wykorzystania odzieży.
Platformy odsprzedaży: Modele wspierające rynek second-hand i ponowne użytkowanie ubrań.
Technologie dla mody (fashion tech): Automatyzacja procesów, druk na żądanie, rozwiązania oparte na danych.
Efektywność operacyjna: Innowacje w logistyce, łańcuchu dostaw i zarządzaniu produkcją.
Jak działają:
H&M Group Ventures inwestuje kapitałowo w startupy na różnych etapach rozwoju, oferując nie tylko finansowanie, ale też możliwość współpracy z globalną marką i testowania rozwiązań w ramach rzeczywistych procesów produkcyjnych i sprzedażowych. Firma tworzy również spółki joint venture z partnerami przemysłowymi, aby rozwijać technologie recyklingowe i cyrkularne modele biznesowe.
Przykłady współpracy:
Kintra Fibers – startup tworzący biodegradowalny, biopochodny poliester z surowców roślinnych.
Looper Textile Co. – spółka joint venture z Remondis zajmująca się zbiórką i sortowaniem odzieży do ponownego użycia i recyklingu.
Sellpy – europejska platforma do sprzedaży ubrań z drugiego obiegu, w której H&M posiada większościowy udział.
Renewcell – firma opracowująca technologię chemicznego recyklingu tekstyliów do postaci nowego surowca Circulose®.
Dzięki inwestycjom w innowacyjne materiały, technologie recyklingowe i platformy odsprzedaży, H&M Grouprealizuje cel osiągnięcia pełnej cyrkularności produkcji do 2030 r., dążąc do tego, by wszystkie jej produkty były tworzone wyłącznie z materiałów odnawialnych lub pochodzących z recyklingu.
15. Coca-Cola
Grupa Coca-Cola poszukuje innowacyjnych rozwiązań, które przyspieszają transformację biznesu w kierunku zrównoważonego rozwoju i redukcji emisji CO₂. Robi to głównie poprzez Greycroft Coca-Cola System Sustainability Fund, dedykowany fundusz venture capital o wartości 137,7 mln dol., koncentrujący się na inwestycjach w technologie i startupy mające potencjał do ograniczenia śladu węglowego systemu Coca-Coli. Dodatkowo firma angażuje się w programy akceleracyjne, takie jak MIT Enterprise Forum CEE, poszukując innowacyjnych rozwiązań w Europie Środkowo-Wschodniej.
Czego szukają:
Innowacji w obszarach:
Opakowania: Technologie ograniczające odpady i umożliwiające ponowne wykorzystanie materiałów.
Dekarbonizacja obiektów: Rozwiązania redukujące emisje w fabrykach i magazynach, w tym technologie ogrzewania, chłodzenia i energetyki.
Łańcuch dostaw i dystrybucja: Technologie zwiększające efektywność i zrównoważoność transportu i logistyki, w tym elektryfikacja floty.
Zarządzanie wodą: Technologie pozwalające na oszczędzanie i odzyskiwanie wody w procesach produkcyjnych.
Rozwój produktów i nowych marek: Inwestycje w innowacyjne produkty i rozwój marek własnych.
Jak działają:
Coca-Cola inwestuje kapitałowo w startupy na różnych etapach rozwoju, oferując wsparcie finansowe, know-how oraz możliwość szybkiego wdrożenia rozwiązań w globalnym systemie produkcji i dystrybucji.
Przykłady współpracy i inwestycji:
Oxygeny (PL) – filtry powietrza do oczyszczania miejskiego środowiska.
Elocity (PL) – partner w zakresie elektryfikacji floty samochodowej w Polsce i krajach bałtyckich.
Dataplace (PL) – wykorzystanie danych offline i sztucznej inteligencji do wsparcia decyzji marketingowych i logistycznych.
Blovly (PL)– narzędzie do zarządzania konkursami marketingowymi poprzez rozpoznawanie obrazów.
CuRe Technology – recykling poliestru, zmniejszenie odpadów plastikowych.
Three Cents – marka napojów alkoholowych i bezalkoholowych, rozwijana na rynkach lokalnych.
16. L'Oréal
Grupa L’Oréal inwestuje w innowacyjne startupy, wspierając rozwój technologii beauty-tech, platform direct-to-consumer oraz rozwiązań z zakresu zrównoważonego rozwoju. Działa to zarówno poprzez fundusze venture capital, jak i programy akceleracyjne, a także poprzez bezpośrednie przejęcia strategiczne. Celem L’Oréal jest transformacja w firmę typu Beauty Tech, łączącą naukę, technologie i zrównoważony rozwój w całym ekosystemie kosmetycznym.
Czego szukają:
Innowacji w obszarach:
Marki kosmetyczne: Wschodzące marki redefiniujące przyszłość branży beauty.
Platformy Beauty: Usługi direct-to-consumer (D2C) dla nowych generacji konsumentów.
Technologie dla urody (Tech for Beauty): Rozwiązania oparte na danych, oprogramowaniu, urządzeniach i sztucznej inteligencji, które poprawiają doświadczenie klienta.
Nauka dla urody (Science for Beauty): Innowacje w biotechnologii i zielonej nauce, wspierające zrównoważony rozwój i gospodarkę o obiegu zamkniętym.
Jak działają:
L’Oréal stosuje otwartą innowację, łącząc swoje know-how z ekosystemem startupów. Proces inwestycyjny odbywa się poprzez:
Fundusz BOLD: Inwestuje w mniejszościowe udziały w strategicznych startupach, zachowując ich niezależność, wspierając rozwój i skalowanie innowacji.
Inkubatory i akceleratory: Programy takie jak Founders Factory oferują startupom wsparcie biznesowe, marketingowe, badawcze i cyfrowe.
Bezpośrednie przejęcia: Firma dokonuje strategicznych akwizycji, aby wzmocnić portfolio marek i technologie wspierające innowacje.
Fundusze innowacyjne: Circular Innovation Fund (50 mln euro do 2030 r.) wspiera startupy działające w obszarze gospodarki o obiegu zamkniętym i zrównoważonego rozwoju.
Przykłady współpracy i inwestycji:
Cosmose – polski startup oferujący narzędzia do retargetingu i marketingu, wspierające efektywność reklam internetowych w sklepach stacjonarnych.
Gjosa – szwajcarski startup, który opracował innowacyjne głowice prysznicowe zmniejszające zużycie wody; firma została później przejęta przez L’Oréal.
Medik8 – brytyjska marka dermokosmetyków przejęta w 2021 roku.
House of Creed – luksusowa marka perfum, rozwijana w ramach strategicznego partnerstwa z firmą Kering.
Sillages Paris – spersonalizowane perfumy tworzone przy użyciu AI i uczenia maszynowego.
Digital Village – amerykański startup działający w metaverse i NFT, wspierany przez fundusz BOLD.
Debut, Timeline, InsitU, Preemadonna, Tailify, Veleza – startupy wspierane w ramach programów akceleracyjnych Founders Factory, w tym biotechnologiczne rozwiązania dla urody i zdrowia.
Kolejny polski sukces
We wrześniu 2025 r. polski startup DFIRST.AI znalazł się w wielkim finale prestiżowego programu L’Oréal SAPMENA Big Bang Beauty Tech Innovation 2025. DFIRST.AI to autonomiczna platforma marketingowa AI, która na podstawie jednego briefu projektuje całe kampanie marketingowe. Zamiast rozproszonych narzędzi, platforma wykorzystuje współpracujący zespół agentów AI – od strategów po dyrektorów artystycznych – którzy przeprowadzają badania rynku, tworzą koncepcje kreatywne i generują pełen pakiet materiałów gotowych do wdrożenia w mediach społecznościowych, digital i reklamie zewnętrznej.
DFIRST.AI – laureat pierwszej edycji naszego konkursu Rookie of the Year.
17. Nestlé
Nestlé inwestuje w startupy poprzez fundusz Nestlé Ventures, partnerstwa strategiczne i programy akceleracyjne, wspierając innowacje w obszarach nauki o zdrowiu, zrównoważonego rozwoju oraz technologii w łańcuchu dostaw.
Jak działają:
Fundusz Nestlé Ventures: Inwestuje w strategiczne startupy mniejszościowe, zachowując ich niezależność, a jednocześnie wspierając rozwój poprzez know-how Nestlé.
Programy akceleracyjne i partnerstwa: Przykładem jest program „Unleash by Purina”, który wspiera innowacje w branży PetTech, oferując mentoring i dostęp do wiedzy eksperckiej Nestlé.
Inwestycje w fundusze venture capital: Nestlé angażuje się w fundusze takie jak The Yield Lab Latam i Ocean 14 Capital, aby wspierać innowacje w rolnictwie i zrównoważone inicjatywy związane z oceanami.
Czego szukają:
Nauka o zdrowiu: Inwestycje w technologie poprawiające zdrowie konsumentów, np. suplementy, produkty funkcjonalne, biotechnologia.
Innowacje w żywności i łańcuchu dostaw: Technologie w zakresie mięsa z hodowli komórkowej, alternatywne źródła białka, narzędzia cyfrowe dla branży spożywczej.
Zrównoważony rozwój: Projekty związane z rolnictwem, ochroną oceanów i redukcją śladu węglowego.
Przykłady inwestycji i współpracy:
Yfood: Niemiecki startup produkujący odżywcze posiłki typu meal replacement, w który Nestlé zainwestowało w 2023 roku.
Petsy: Polski startup łączący właścicieli zwierząt ze zweryfikowanymi petsitterami; zakwalifikowany do programu akceleracyjnego „Unleash by Purina” jako pierwszy uczestnik z regionu CEE.
The Yield Lab Latam: Współpraca z funduszem venture capital wspierającym innowacje w rolnictwie w Ameryce Łacińskiej.
Wonder Group: Nestlé zainwestowało 100 mln USD, wspierając rozwój technologii dostaw żywności.
Ocean 14 Capital: Fundusz wspierający startupy w obszarze ochrony oceanów i zrównoważonej „niebieskiej gospodarki”, w który Nestlé zainwestowało w maju 2024 r.
Axcella Health (dawniej Pronutria Biosciences): Strategiczna inwestycja Nestlé Health Science w firmę zajmującą się doustnymi biologicznymi środkami terapeutycznymi.
Vital Foods: Nowozelandzka firma oferująca naturalne produkty wspierające zdrowie układu pokarmowego, w którą Nestlé Health Science nabyło mniejszościowy pakiet udziałów.
Seres Therapeutics: Nestlé Health Science podpisało ekskluzywną umowę dotyczącą terapii mikrobiomowych poza USA i Kanadą.
Program akceleracyjny „Unleash by Purina” i sukces Petsy
Program akceleracyjny organizowany przez markę Purina (Nestle) od 2019 r. w Szwajcarii, wspiera innowacje w branży PetTech i oferuje mentoring, wsparcie eksperckie oraz finansowanie do 50 000 CHF na realizację kluczowych celów biznesowych.
Petsy: Polski startup zakwalifikował się do 6. edycji programu, jako pierwszy uczestnik z regionu CEE. Platforma łączy właścicieli zwierząt ze zweryfikowanymi petsitterami, obecnie z ponad 5000 aktywnych petsitterów i 21 000 realizowanych usług w ciągu roku. W ciągu ostatniego roku Petsy odnotował wzrost 2,6-krotny rok do roku, a udział w programie akceleracyjnym wspiera rozwój platformy i ekspansję międzynarodową.
Program umożliwia intensywną pracę nad skalowaniem startupu przez 20 tygodni, korzystanie z globalnego know-how Nestlé i Purina oraz rozwój technologii i usług w sektorze opieki nad zwierzętami.
18. Danone
Grupa Danone wspiera innowacje w branży spożywczej poprzez inwestycje w startupy i rozwój projektów z zakresu zrównoważonego rozwoju, zdrowej żywności i gospodarki obiegu zamkniętego. Swoje działania realizuje głównie poprzez Danone Manifesto Ventures (DMV) – ramię inwestycyjne firmy, którego celem jest wspieranie młodych, innowacyjnych przedsiębiorstw kształtujących przyszłość żywienia i mających pozytywny wpływ na ludzi oraz planetę.
Czego szukają:
DMV inwestuje w startupy, które wpisują się w wartości i misję Danone, koncentrując się na innowacjach w obszarach:
Zdrowej żywności – produkty o wysokiej wartości odżywczej, żywność funkcjonalna i roślinna.
Zrównoważonego rozwoju – firmy ograniczające wpływ na środowisko, stosujące praktyki circular economy i certyfikacje B Corp.
Innowacji spożywczych (foodtech) – nowe modele produkcji, przetwarzania i dystrybucji żywności.
Jak działają:
Partnerstwo i wsparcie: DMV oferuje nie tylko finansowanie, ale także strategiczne wsparcie operacyjne, dostęp do ekspertów i globalnych zasobów Danone, przy zachowaniu autonomii startupów.
Inwestycje mniejszościowe: Zazwyczaj obejmują mniejszościowe udziały, aby wspierać rozwój partnerów, a nie przejmować pełną kontrolę.
Globalny zasięg: DMV działa z biur w Nowym Jorku i Paryżu, wspierając firmy w ekspansji międzynarodowej.
Przykłady współpracy i inwestycji:
Michel et Augustin – francuska marka oferująca naturalne, rzemieślnicze produkty spożywcze.
Harmless Harvest – amerykański producent organicznej wody kokosowej premium, certyfikowany jako Fair for Life i B Corp.
Farmer’s Fridge – innowacyjna sieć automatów vendingowych ze świeżą żywnością i sałatkami.
Innowacje i zrównoważony rozwój:
Na Śląsku Danone, wspólnie z firmą DP Recykling i REKOPOL, uruchomił pierwszą w Polsce i jedną z pierwszych na świecie instalację do recyklingu zużytych opakowań z polistyrenu (PS) pochodzących z gospodarstw domowych.
Projekt powstał w ramach pilotażowego programu recyklingu kubków po jogurtach, wykorzystującego innowacyjną technologię opracowaną przez naukowców z Politechniki Śląskiej.
Nowe rozwiązanie pozwala na ponowne przetwarzanie polistyrenu nawet 10-krotnie, z zachowaniem jego właściwości i przy niższym zużyciu energii (nawet o 30% mniej niż w przypadku innych tworzyw).
19. Zalando
Zalando, europejska platforma e-commerce w branży mody, rozwija innowacje poprzez inwestycje kapitałowe i partnerstwa ze startupami technologicznymi. Celem firmy jest budowanie pozycji „Starting Point for Fashion” – centralnego punktu kontaktu dla klientów, marek i partnerów biznesowych.
Czego szukają:
Zalando inwestuje w startupy, które wspierają jego długoterminową strategię w obszarach:
E-commerce i retailtech – technologie usprawniające handel internetowy, logistykę i personalizację zakupów.
Fashion tech – rozwiązania wykorzystujące AI, analitykę obrazu i dane do poprawy doświadczenia zakupowego.
Zrównoważony rozwój (sustainability) – technologie wspierające gospodarkę obiegu zamkniętego i transparentność łańcucha dostaw.
Jak działają:
Inwestycje kapitałowe (CVC): Zalando inwestuje w startupy na etapie rund Series A–B, obejmując mniejszościowe udziały, aby wspierać ich rozwój i integrację z własnym ekosystemem.
Partnerstwa strategiczne i akwizycje: Firma nabywa lub współpracuje z przedsiębiorstwami technologicznymi, które mogą usprawnić jej działalność lub poszerzyć ofertę B2B (np. Tradebyte, SCAYLE, ZEOS).
Współpraca pilotażowa: Zalando testuje technologie startupów w swoich magazynach, łańcuchu dostaw i kanałach sprzedaży, oferując dostęp do międzynarodowej platformy handlowej.
Kooperacja branżowa: Partnerstwa z platformami innowacji, takimi jak Fashion for Good czy circular.fashion, które wspólnie rozwijają rozwiązania dla gospodarki cyrkularnej.
Przykłady współpracy i inwestycji:
Nomagic (Polska): Startup specjalizujący się w robotyce magazynowej. Roboty „Richard” automatycznie sortują, skanują i odkładają produkty w sorterach kieszeniowych. Po udanym pilotażu – 10 000 operacji dziennie – Zalando wdrożyło systemy Nomagic w pełnej skali. W 2025 r. w centrach logistycznych Zalando działa dziewięć robotów, a w 2026 roku planowane jest wprowadzenie kolejnych. W ramach rundy finansowania serii B (44 mln dol. Zalando zainwestowało w Nomagic jako mniejszościowy udziałowiec, wspierając rozwój polskiej technologii AI.
Fashwell: Startup z Zurychu, który wykorzystuje uczenie maszynowe do rozpoznawania obrazów i wyszukiwania wizualnego w modzie.
Saleor: Otwarta platforma e-commerce typu open-source, wspierająca rozwój sklepów online – Zalando było inwestorem w rundzie finansowania.
Infinited Fiber: Firma opracowująca nowatorskie włókna z odpadów tekstylnych – Zalando uczestniczyło w rundzie Series B w 2024 roku.
TrusTrace: Startup tworzący platformę zapewniającą przejrzystość i śledzenie w łańcuchu dostaw mody.
Le New Black: Oprogramowanie dla marek modowych umożliwiające cyfrową sprzedaż hurtową i zarządzanie kolekcjami.
20. Adidas
Adidas to jedna z najbardziej innowacyjnych marek sportowych na świecie, która rozwija współpracę ze startupami poprzez programy akceleracyjne, partnerstwa strategiczne, wspólne laboratoria oraz inwestycje kapitałowe. Firma koncentruje się na technologiach związanych ze zrównoważonym rozwojem, cyfryzacją sportu i inkluzywnością.
Czego szukają:
Adidas poszukuje startupów, które wnoszą innowacje w kluczowych dla firmy obszarach:
Zrównoważone materiały: nowe włókna, procesy recyklingu i technologie obiegu zamkniętego.
Cyfrowe doświadczenia sportowe: aplikacje, wearables i rozwiązania oparte na danych.
Społeczny wpływ i inkluzywność: inicjatywy wspierające równość i dostępność sportu.
Nowe technologie produkcyjne: automatyzacja, 3D printing, rozwiązania z zakresu Web3 i metaverse.
Jak działają:
Programy akceleracyjne: Adidas prowadzi program Platform A w kampusie Station F w Paryżu, który wspiera startupy sportowe poprzez mentoring, przestrzeń do testów i dostęp do ekspertów.
Partnerstwa strategiczne: Współpracuje z globalnymi inicjatywami, takimi jak Fashion for Good, by przyspieszyć rozwój zrównoważonej mody.
Joint ventures i laboratoria: Program Community Lab (we współpracy z Impact Hub) wspiera przedsiębiorców społecznych, promując inkluzywność w sporcie.
Inwestycje kapitałowe: Poprzez fundusz Hydra Ventures, Adidas inwestuje w startupy rozwijające technologie dla przemysłu sportowego i odzieżowego.
Współtworzenie z użytkownikami: Marka współpracuje z konsumentami i sportowcami, tworząc produkty na podstawie realnych potrzeb społeczności.
Innowacje cyrkularne: Inicjatywa T-REX bada możliwości biznesowe w obszarze zamkniętego obiegu tekstyliów i recyklingu odpadów.
Jak inwestują:
Kapitał i współpraca: Inwestycje mniejszościowe połączone z długofalową współpracą technologiczną.
Testowanie w praktyce: Startupy z akceleratorów mogą wdrażać swoje rozwiązania w realnych projektach Adidas.
Integracja z produktami: Najlepsze rozwiązania są włączane do oferty marki, jak aplikacja Running Care czy buty z technologią Carbon.
Kooperacja nauki i biznesu: Adidas współpracuje z uniwersytetami i instytutami badawczymi, tworząc wspólne programy rozwojowe.
Przykłady współpracy i inwestycji:
Spinnova (Finlandia): Startup opracowujący włókna z masy drzewnej. Adidas zainwestował 3 mln euro i stworzył z nim bluzę Adidas Terrex HS1 z materiałów pochodzenia naturalnego.
Infinited Fiber Company (Finlandia): Partner Adidas w projektach przetwarzania odpadów tekstylnych w nowe materiały, m.in. przy kolekcji Adidas by Stella McCartney.
Parley for the Oceans: Partnerstwo, w ramach którego Adidas tworzy buty i odzież z przetworzonego plastiku zebranego z oceanów.
Carbon (USA): Startup z Doliny Krzemowej, z którym Adidas opracował i wdrożył masową produkcję podeszw 3D do serii Futurecraft 4D.
Running Care: Startup oferujący aplikację zdrowotną dla biegaczy, zintegrowaną po pilotażu z aplikacją Adidas Running.
Stuffstr: Uczestnik programu Platform A, współtwórca projektu Infinite Play – inicjatywy zachęcającej konsumentów do zwrotu używanych ubrań w celu ponownego wykorzystania.
Impact Hub – Community Lab: Projekt wspierający czarnoskórych i latynoskich przedsiębiorców społecznych działających na styku sportu i innowacji.
Fashion for Good: Partnerstwo akcelerujące startupy zrównoważonej mody w obszarze recyklingu, materiałów i logistyki.
Plug and Play: Globalny hub technologiczny, z którym Adidas współpracuje, aby identyfikować i testować startupy z branży sport-tech.
NFT i Web3: Adidas Originals współpracował z Bored Ape Yacht Club, Gmoney, Pixel Vault oraz Yuga Labs, tworząc pierwsze kolekcje NFT i projekty w metaverse.
To oczywiście nie wszystkie korporacje chętnie współpracujące ze startupami. Lista mogłaby być o wiele dłuższa, bo coraz więcej firm chce korzystać z pomysłów innowatorów. Dodajmy na koniec chociaż jeszcze jedną dziesiątkę: 21. Auchan, 22. Walmart, 23. Amazon, 24. eBay, 25. Shopify, 26. Unilever, 27. LVMH, 28. Alibaba, 29. 7-Eleven, 30. Nike.
Jak sprzedawać mądrzej, a niekoniecznie więcej
Polski rynek e-commerce wkracza w fazę dojrzałości, gdzie samo posiadanie sklepu internetowego już nie wystarcza do odniesienia sukcesu. Kluczem do wygranej jest inteligentne podejście bazujące na danych, automatyzacji i budowaniu doświadczeń, które sprawią, że klienci nie tylko kupią, ale też z chęcią wrócą.
