Jednolity Plik Kontrolny – nowe narzędzie fiskusa

Jest to standardowy format, w jakim podatnicy przedstawiają fiskusowi zestawienia księgowe czy VAT-owskie. JPK, którego ramy wyznacza zalecenie OECD, zostaje przede wszystkim przeanalizowany za pomocą programów, które mogą zweryfikować poprawność deklaracji, znaleźć nietypowe operacje wymagające szczegółowej analizy itp. Umożliwia to prowadzenie kontroli podatkowych lub tzw. czynności sprawdzających na znacznie większą skalę i bardziej trafnie, po wstępnej analizie automatycznej. 

W krajach, w których wprowadzono JPK – m.in. w Estonii i w Portugalii – dokonano też następnego kroku, czyli wdrożenia centralnej bazy faktur. Działania te zwiększają znacznie stopień uczciwości w gospodarce – w dużej mierze dzięki świadomości podatników, jak łatwo mogą zostać skontrolowani. Dla osiągnięcia tych efektów duże znaczenie ma „pozytywny PR” wokół całego projektu. 

W Polsce do Ordynacji Podatkowej wpisano obowiązek dostarczania JPK na żądanie organów skarbowych w połowie 2015 r. Zapewniono długie vacatio legis: do 1.07.2016 dla dużych przedsiębiorców (w rozumieniu Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej) i do 1.07.2018 dla pozostałych. 

W ostatniej chwili, w trakcie prac w Sejmie w maju 2016 r., dodano obowiązek zastępujący w znacznym stopniu centralną bazę faktur: każdy czynny podatnik VAT musi przesyłać plik JPK-VAT co miesiąc. Plik ten zawiera ewidencję sprzedaży i zakupu VAT. Aplikacja w MF będzie dokonywała automatycznych sprawdzeń, w tym weryfikacji zgodności sum JPK, ze złożonymi deklaracjami VAT. Termin rozpoczęcia jest wcześniejszy niż dla innych formatów: od lipca 2016 r. dla dużych przedsiębiorców, od stycznia 2017 r. dla małych i średnich i od stycznia 2018 r. dla pozostałych. Obowiązkowe wysyłanie kompletu danych obejmie więc docelowo ok. 1,7 mln czynnych podatników VAT. Muszą oni przekazywać ewidencję VAT w postaci JPK elektronicznie (inne rodzaje można przekazać elektronicznie lub na nośniku). Dane wysyła się co miesiąc, niezależnie od tego, czy podatnik rozlicza się miesięcznie, czy kwartalnie. 

Pomiędzy ogłoszeniem ustawy a terminem wejścia w życie potrzebne było ze strony MF określenie dokładnego formatu struktur danych, trybu przesyłania oraz uruchomienie serwisu przyjmującego JPK drogą elektroniczną. Ukończenie tych prac powinno nastąpić odpowiednio wcześnie, by autorzy programów księgowych i innych mogli opracować procedury generowania JPK, a podatnicy zdążyli zainstalować aktualizacje. 

Prace ze strony MF zostały wykonane dość późno i na początku sierpnia 2016 r. nie były jeszcze ukończone: struktury ogłoszono 9.03.2016, a dokumentację dotyczącą teletransmisji w końcowej wersji – 4.07.2016. Serwer przyjmujący JPK nie działał w pełni jeszcze na przełomie lipca i sierpnia 2016 r. MF zapowiedziało wydanie aplikacji klienckiej do wysyłania JPK. Wysyłałaby ona dane w formacie JPK przygotowane wcześniej przez program księgowy, fakturowy lub podobny – aktualizacja tych programów nadal jest więc konieczna. Taka aplikacja upraszcza uruchomienie całości, gdyż łatwiej jest uruchomić serwis współpracujący z jedną aplikacją niż ze wszystkimi aplikacjami księgowymi i fakturowymi. Termin wydania aplikacji wysyłającej zapowiedziano na 22.08.2016 – dotrzymanie terminu jest istotne, gdyż termin pierwszego wysłania JPK wypada trzy dni później, nie przewiduje się zaś przesyłania JPK przez stronę internetową. 

Z JPK związanych jest szereg problemów. Poza wymienionym już późnym ogłoszeniem specyfikacji technicznych warto jeszcze wskazać dwa z nich: 

- struktury JPK zawierające niepełne dane: np. w ewidencji sprzedaży nie występuje NIP odbiorcy, zaś w ewidencji zakupu nie ma daty faktury; utrudni to wykonanie najprostszego sprawdzenia: czy faktury odliczone przez nabywcę znajdują się po stronie VAT naliczonego u wszystkich jego dostawców;

- wymagania nie zawsze możliwe do spełnienia – np. obowiązkowy NIP lub inny numer identyfikacyjny w ewidencji zakupu, nawet przy transakcjach importu towarów lub usług spoza UE. 

JPK obejmuje siedem formatów dla różnych rodzajów księgowości i dla ewidencji VAT; ponadto określono formaty obejmujące faktury sprzedaży z pozycjami oraz przychody i rozchody magazynowe. Oznacza to, że adaptacji muszą podlegać nie tylko programy księgowe, lecz także magazynowo-fakturowe. Należy też oczekiwać, że do osiągnięcia pełnej funkcjonalności i pozytywnych skutków dla gospodarki trzeba będzie modyfikować te formaty, a wraz z nimi aktualizować aplikacje u podatników. MF już zapowiedziało modyfikacje formatów od stycznia 2017 r. 

Dla jednostek gospodarczych JPK może przynieść nie tylko kłopoty organizacyjne, lecz także korzyści – na przykład plik  JPK-FA (faktury) można przekazać do biura rachunkowego zamiast papierowych faktur, o ile program księgowy będzie dostosowany do ich przyjęcia. Zmniejszy to ilość pracy w biurze rachunkowym, mimo że trzeba będzie uzupełniać dane brakujące w JPK, np. termin płatności.