Kryptowaluty – jak je opodatkować?

W Polsce dodatkowo dyskusję wywołała kwestia opodatkowania kryptowalut. Oliwy do ognia dolało Ministerstwo Finansów, które zapowiedziało nałożenie daniny podatkowej na obrót wirtualną walutą, i to w dość szerokim zakresie: zarówno w przypadku zbycia krypotwalut czy ich zamiany, jak i zapłaty kryptowalutą za usługi bądź towary (publikacja z 4 kwietnia 2018 r. na stronach ministerstwa, zamieszczona w związku ze zbliżającym się terminem rozliczeń rocznych PIT – przyp. red.). Pomimo że ministerstwo zaraz po publikacji nieformalnie wycofało się z przedstawionego stanowiska co do zakresu opodatkowania i zapowiedziało publikację projektu odpowiednich regulacji dotyczących opodatkowania kryptowalut, to wśród inwestorów pozostał niepokój co do kształtu przyszłych zasad.

W tym kontekście warto pokazać, czy i jak z kwestią opodatkowania wirtualnej waluty poradziły sobie inne rynki.

Czym są kryptowaluty

Kryptowaluty (ang. cryptocurrencies) to inaczej waluty wirtualne. Powstały w wyniku zastosowania technologii blockchain (łańcucha bloków), która ze względu na swoje unikalne właściwości, m.in. bezpieczeństwo i trwałą sekwencję, stała się podstawą do rozwoju nie tylko najpopularniejszego wśród kryptowalut bitcoina, ale także szeregu innych walut, jak ethereum czy litecoin. Z perspektywy technicznej kryptowaluta stanowi swoisty system księgowy przechowujący informację o stanie posiadania w umownych jednostkach. Z ekonomicznego punktu widzenia jest to wirtualne aktywo, mające określoną wartość, zależną od siły popytu.

Praktyczne zastosowanie kryptowalut

Kryptowaluty są postrzegane jako nowy rodzaj wirtualnego środka płatniczego i mogą być alternatywą dla walut tradycyjnych. Jednak nie jest to jedyne ich praktyczne zastosowanie. Biorąc pod uwagę z jednej strony ograniczoną ilość danej kryptowaluty na rynku, a z drugiej ograniczone możliwości tworzenia nowych jednostek (ich wydobycia – z ang. mining), jest ona atrakcyjnym dobrem inwestycyjnym.

Nabyć walutę wirtualną można albo w drodze zakupu na giełdzie lub od innego inwestora, albo poprzez jej „kopanie”, albo poprzez zakup w ramach tzw. ICO – Initial Coin Offering.

ICO to inaczej pozyskiwanie środków finansowych od zewnętrznych inwestorów w zamian za jednostki wirtualnej waluty wyemitowanej przez danego przedsiębiorcę – tzw. tokeny. Tokeny z jednej strony mogą gwarantować inwestorom udział w danym przedsięwzięciu, a z drugiej strony mogą być używane jako środek płatniczy za oferowane przez danego przedsiębiorcę usługi i towary.

Status podatkowy waluty wirtualnej w Unii Europejskiej

W kontekście powyższego pojawia się pytanie, jak dokonane z użyciem kryptowalut transakcje powinny być potraktowane dla celów podatkowych. W szczególności, czy waluty wirtualne są rodzajem dobra inwestycyjnego, środkiem płatniczym zrównanym z tradycyjną walutą, prawem majątkowym, bonem towarowym czy też jeszcze innym świadczeniem w świetle przepisów podatkowych.

Do dzisiaj żadne z państw UE nie wprowadziło jeszcze do porządku prawnopodatkowego konkretnych zasad opodatkowania kryptowalut. Jednak w wielu z nich obowiązują dość szczegółowe wytyczne, na podstawie których inwestujący w kryptowaluty mogą określić ciążące na nich zobowiązania podatkowe.

Pierwszym szeroko cytowanym rozstrzygnięciem w zakresie opodatkowania kryptowalut jest orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) z 22 października 2015 r. (Hedqvist, C 264/14). Sprawa dotyczyła kwestii opodatkowania VAT transakcji sprzedaży/kupna bitcoinów. Jak rozstrzygnął TSUE, transakcje wymiany waluty tradycyjnej na jednostki wirtualnej waluty bitcoin (i odwrotnie) stanowią odpłatne świadczenie usług w rozumieniu unijnej dyrektywy o VAT, ponieważ polegają na wymianie różnych środków płatniczych i istnieje bezpośredni związek pomiędzy usługą świadczoną przez zbywającego a otrzymywanym przez niego wynagrodzeniem. TSUE orzekł również, że transakcje te są zwolnione z podatku VAT na mocy przepisu, w którym mowa o transakcjach dotyczących „walut, banknotów i monet używanych jako prawny środek płatniczy”. Ważną konkluzją płynącą z tego rozstrzygnięcia jest zrównanie kryptowaluty, dla celów podatkowych, z tradycyjnymi środkami płatniczymi.

Praktyka w Wielkiej Brytanii

Brytyjskie organy podatkowe (HMRC – HM Revenue and Customs) już w 2014 r. wydały wyjaśnienia dotyczące podejścia do opodatkowania wirtualnej waluty (pismo z 3 marca 2014 r.). Zgodnie z zaprezentowanym tam stanowiskiem do opodatkowania kryptowalut powinny mieć zastosowanie ogólne regulacje podatkowe, z uwzględnieniem dorobku orzeczniczego UE, z uwzględnieniem specyfiki każdego przypadku. W szczególności:

• płatności otrzymane za wydobycie bitcoinów pozostają poza opodatkowaniem VAT (brak wystarczającego związku pomiędzy świadczoną usługą a otrzymanym wynagrodzeniem);
• brak VAT na transakcjach wymiany waluty wirtualnej na inne waluty tradycyjne;
• dla podatków dochodowych, przychody lub koszty generowane przy wymianie bitcoinów na oficjalną walutę (i odwrotnie) są rozliczane na zasadach analogicznych dla wymiany walut tradycyjnych;
• w określonych przypadkach straty realizowane na obrocie kryptowalutami nie mogą być rozpoznane dla celów podatkowych, dotyczy to m.in. działalności spekulacyjnej czy też hazardowej.

W wyjaśnieniach organy nie odnoszą się do kwestii, czy płatność za towary lub usługi z użyciem bitcoina stanowi transakcję barterową, czy też transakcję analogiczną do płatności walutą tradycyjną. Nie ma też odniesienia do kwestii emisji alternatywnej waluty wirtualnej (tj. ICO).

Rynek szwajcarski

Podobną sytuację legislacyjną mamy w Szwajcarii. Brak jest konkretnych regulacji, a podmioty operujące na rynku kryptowalut opierają się na wyjaśnieniach szwajcarskich organów podatkowych (SFTA – Swiss Federal Tax Administration). W szczególności:

• bitcoin jest uznany za ekwiwalent tradycyjnej waluty, co oznacza w szczególności, że płatności dokonywane z jego użyciem nie są transakcjami barterowymi;
• wymiana bitcoina na walutę tradycyjną (i odwrotnie) jest rozliczana na zasadach analogicznych dla wymiany tradycyjnych walut.

Odmiennie niż bitcoin traktowany jest token (tzw. corporate coin). Jest on uznany za swojego rodzaju produkt hybrydowy, który z jednej strony stanowi papier wartościowy (dokument udziałowy), uprawniający do udziału w danym podmiocie, a z drugiej strony jest zbywalną walutą, która może być użyta jako środek płatniczy. Sam zakup tokena wyemitowanego w ramach ICO nie podlega opodatkowaniu VAT. Z perspektywy emitenta wydanie tokena jest porównywalne do wydania bonu towarowego i nie podlega VAT. Użycie tokena do dokonania płatności za towar lub usługę nie jest jednoznaczne jeśli chodzi o klasyfikację podatkową – brak jest stanowiska SFTA w tej sprawie.

Malta reguluje blockchain

Malta jest postrzegana jako pionier, jeśli chodzi o wprowadzenie prawnych regulacji odnoszących się do technologii blockchain. Co więcej, rynek maltański już oferuje uregulowane prawnie fundusze wirtualnej waluty.

Chociaż w maltańskim systemie podatkowym nie ma konkretnych regulacji dotyczących walut wirtualnych, to organy podatkowe stosują do obrotu nimi ogólne zasady opodatkowania. W szczególności w zakresie:

• handlu bitcoinem – stosowane są ogólne zasady opodatkowania podatkiem dochodowym, a dla VAT zastosowanie mają konkluzje ze sprawy Hedqvist;
• zapłaty z użyciem bitcoina – uznany jest on za środek płatniczy i użycie go w takiej funkcji nie powoduje powstania dodatkowego obciążenia podatkowego;
• ICO – nie stanowi ono świadczenia podlegającego VAT, dopiero późniejsze użycie tokenów, uzyskanych w ramach ICO, do zapłaty za usługi lub towary, bądź też późniejsze odpłatne zbycie tokenów, stanowią świadczenia podlegające VAT.

A co w Polsce?

Warto zwrócić uwagę, że we wszystkich z opisanych jurysdykcji waluty wirtualne są zrównane podatkowo z tradycyjnymi środkami płatniczymi. Żaden ze wskazanych fiskusów nie ma zakusów na potraktowanie wymiany kryptowaluty na towar lub usługę jako barter, nie widzi w nich też co do zasady cech prawa majątkowego. Warto, żeby analogiczną drogę obrało polskie Ministerstwo Finansów.

Co istotne, polskie sądy administracyjne, w nielicznych wydanych do tej pory rozstrzygnięciach dotyczących kryptowalut, przyjmują dość korzystne dla fiskusa podejście, jeśli chodzi o opodatkowanie zbycia kryptowaluty lub użycia jej do płatności. Warto się od takich rozstrzygnięć odwoływać – mamy świetne przykłady właściwego podejścia podatkowego do transakcji kryptowalutami w innych krajach unijnych, tamtejsza interpretacja uniwersalnych zasad opodatkowania może finalnie przekonać również polskie sądy.